“
درباره وجه الضمان در ابتدا باید بگوئیم طرفین قرارداد آتی به منظور جلوگیری از نقض تعهدات قراردادی خود باید وجهی را به عنوان تضمین نزد کارگزار بورس بسپارند که به آن حساب تضمین گفته می شود. هدف از دریافت این وجه جلوگیری از نقض تعهدات و زیان احتمالی یکی از طرفین قرارداد آتی است .فعالان بازار آتی ها از هنگام ورود به این بازار تا خاتمه ی قرارداد با سه نوع تضمین مواجه هستند :
۱ : تضمین اولیه
۲ : تضمین ثابت
۳: تضمین متغیر
تضمین اولیه وجهی است که سرمایه گذار قرارداد آتی باید برای تضمین ایفای تعهدات خود پیش از انجام معامله به کار گزار پرداخت کند .به حداقل مبلغی که همواره باید در حساب تضمین حفظ شود تضمین ثابت گفته می شود .میزان حداقل تضمین ثابت معمولا هفتاد و پنج درصد مبلغ تضمین اولیه است .تضمین متغیر عبارت است از تفاوت حساب فعلی تضمین نسبت به تضمین اولیه ، به بیان دیگر اگر سپرده ی تضمین سرمایه گذاری کمتر از حداقل تضمین ثابت شود ، نامبرده باید سپرده ی تضمین خود را به سطح تضمین اولیه برساند .به مبلغی که سرمایه گذار برای رساندن سپرده ی خود به سطح تضمین اولیه پرداخت می‌کند ، تضمین متغیر می‌گویند این وجه الضمان در قراردادهای آتی در مواقع قرارداد با اتاق پایاپای نیز وجود دارد و به اتاق سپرده می شود .قابل ذکر است که به محاسبه ی مستمر سود و زیان در هر روز ، اصطلاحا تسویه ی حساب روزانه گفته می شود ، تسویه حساب روزانه از افزایش بدهی معامله گران جلوگیری می‌کند ، زیرا اتاق پایاپای با مشاهده ی اولین بدهی ، راسا مبلغ بدهی را از سپرده تضمین مشتری برداشت می‌کند .در صورتی که سرمایه گذار نتواند بر اساس اخطار تضمین متغیر را پرداخت کند و حساب خود را به سطح اولیه برساند به حضور او در بازار آتی ها خاتمه داده می شود .[۴۸]از نظر حقوقی برخلاف نظر کسانی که سپرده ی تضمین را وجه التزام تلقی کرده‌اند [۴۹]سپرده ی مذکور وجه التزام محسوب نمیشود ، زیرا وجه التزام ماهیت خسارت دارد که از پیش توسط طرفین معین می شود [۵۰]
تا در صورت عدم اجرا یا تأخیر در اجرای قرارداد بعدا به متعهد له پرداخت شود .وانگهی ممکن است وجه التزام توام با لزوم اجرای اصل تعهد مورد توافق قرار بگیرد ،در حالی که سپرده ی تضمین ماهیت خسارت ندارد بلکه تضمینی برای اجرای اصل تعهد است ..طرفین قرارداد آتی موظفند سپرده ی مذکور را در ابتدای انعقاد قرارداد پرداخت کنند .در طول قرارداد نیز وجه مذکور روزانه با توجه به نوسان قیمت‌ها در تغییر بوده و اختیار تصرف در آن نیز نیابتا به اتاق پایاپای داده شده است .وانگهی سپرده ی تضمین هیچ گاه توام با اجرای اصل تعهد مورد توافق واقع نمیشود و همیشه جایگزین اصل تعهد است .به نظر می‌رسد سپرده ی تضمین را باید نوعی تضمین خاص و به عنوان جزئی از پیکره ی واحد معاملات آتی تحلیل نمود که کار گزار یا اتاق پایاپای برای قبول ضمانت تعهدات فعالان بازار آتی ها از آنان دریافت می‌کند و مبنای آن را میتوان با استناد به ماده ی ۶۹۳ قانون مدنی توجیه نمود .بدیهی است نحوه ی کارکرد یا استفاده از این تضمین بر اساس عکس العمل های معامله گران و نحوه ی خاتمه قرارداد به شرحی که در آینده خواهد آمد متفاوت خواهد بود .[۵۱]ضمنا قابل ذکر است که در بورس اوراق بهادار کشورمان ایران صندوق تضمین وجود دارد که در این صندوق وجه الضمان برای قراردادها بالاخص قرارداد آتی سپرده می شود که دررابطه این صندوق باید گفت .صندوق تضمین تسویه معاملات است که به عنوان واحدی از تشکیلات شرکت سپرده‌گذاری مرکزی فعالیت کرده و بر اساس ضوابط این دستورالعمل با بهره گرفتن از منابع صندوق تضمین، مخاطرات نکول اعضای پایاپای در تسویه معاملات بورس اوراق بهادار تهران و فرابورس ایران را مدیریت می‌کند هم چنین باید گفت طبق قانون بورس اوراق بهادار تمام اعضای پایاپای باید با انعقاد قرارداد پیوست، به عضویت صندوق تضمین درآیند، در غیر اینصورت عضویت آن ها در اتاق پایاپای معلق خواهد شد[۵۲]
بند دوم : تحلیل حقوقی اتاق پایاپای
از نظر حقوقی نقش اتاق پایاپای را باید به عنوان ضامنی دانست که ضمانت او مفید نقل ذمه است .بنابرین اتاق پایاپای با عمل خود مضمون عنه را بری و تعهدات طرفین قرارداد آتی را بر عهده می‌گیرد .از این رو است که فعالان بازار آتی ها ، اتاق مذکور را طرف حساب خود می دانند و به متعهد اصلی که به طور معمول وی را نمی شناسند ،مراجعه نمی کنند .در بازار آتی ها نیز معامله گران بدون توجه به شخصیت طرف عقد به نفع خود می اندیشند و اتاق پایاپای را طرف حساب خود تلقی می‌کنند .به بیان دیگر ، آنان با ورود به این بازار ، ضمانت اتاق پایاپای را به عنوان لوازم عرفی آن پذیرفته اند .اتاق مذبور نیز برای انجام هر چه بهتر وظایف ضمانتی خود ، تضمین های لازم را به منظور تامین محل دین از خریداران و فروشندگان به عنوان مضمون عنهم دریافت کرده و خود نیز با پشتوانه ی مالی غنی که از آن برخوردار است ،اجرای قراردادهای آتی را به نحو قابل توجهی پوشش می‌دهد .[۵۳]
بند سوم : پوشش دهی اجرای قراردادهای آتی توسط اتاق پایاپای
اتاق پایاپای واحد سازمانی است که در قالب شرکت تأسيس و بخش الحاقی به بورس های ارائه کننده ی آتی ها می‌باشد .وظیفه ی اتاق پایاپای تضمین تعهدات طرفین مهامله است .به گونه ای که تمام موقعیتهای خرید و فروش آتی ها را ثبت و نگه داری می کند .[۵۴]با انجام معامله ی آتی ها توسط کارگزاران و ورود آن در سیستم ثبت معاملات بورس اتاق پایاپای وارد عمل می شود و نقش خریدار را برای فروشنده و نقش فروشنده را برای خریدار ایفا می‌کند بنابرین خریداری که قصد اعمال یک قرارداد آتی رادارد ، اتاق پایاپای را متعهد خود می‌داند .فروشنده نیز هنگام اعمال یک قرارداد آتی ثمن معامله را از اتاق پایاپای دریافت می‌کند .بنابرین معامله گران بازار آتی ها نیاز به شناسایی طرف معامله و میزان اعتبار او ندارند ، زیرا اتاق مذبور خطر اعتباری فروشنده را برای خریدار و خطر اعتباری خریدار را برای فروشنده بر عهده می‌گیرد .شایان ذکر است در نظام حقوقی ایران با استناد به موارد ۱۹۶ و ۲۰۱ قانون مدنی ، معلوم بودن طرف معامله جز در موارد استثنایی ضرورت ندارد .[۵۵]به همین دلیل نیز در عقود معوض و داد و ستدهای تجاری ، آنچه مورد نظر طرفین عقد قرار می‌گیرد ، دست یافتن به عوض مناسب است و به شخصیت طرف عقد توجه نمیشود .در بسیاری موارد عقد میان کسانی واقع می شود که یکدیگر را نمی شناسند و دو طرف با هم روبه رو نمیشوند .[۵۶]
گفتار چهارم : قراردادهای آتی و رعایت ضوابط آن و ارتقای تضمین آن توسط اتاق پایاپای در حقوق ایران
بند اول : موازین فقهی قرارداد آتی و عناصر تضمین آن با توجه به حقوق ایران
“
