مبحث چهارم : انواع تنبیه

تنبیه در دوره های مختلف زندگی بشر از هبوط حضرت آدم (ع) تا عصر حاضر به اشکال متفاوت وجود داشته و دارد از هبوط حضرت آدم ( تنبیه حضرت آدم و حوا ) به زمین گرفته تا بحال که قصاص از شدیدترین نوع تنبیه است با عنایت ‌به این مطالب انواع تنبیه را به شرح زیر احصاء می نماییم .

گفتار اول تنبیه مادی

تنبیه مادی شامل موارد زیر است :

۱- تنبیه تحریمی

محروم کردن از یک فعالیت مورد علاقه باید به طور پیگری اجرا شده و چندین بار تکرار شود تا رفتار یک فرد را تعدیل نماید. به کار بردن این تنبیه باید بدون هیجان و عصبانیت باشد وبه عنوان یک روش کارآمد به آن توجه شود که اجرای آن نتیجه ای خاص را در پی خواهد داشت مثل تحریم از جایزه، تحریم اردویی ، تحریم ورزشی تحریم از دوستان

۲- تنبیه کلامی ( لفظی )

داد زدن ، ایراد گرفتن، غر زدن ، نصبحت کردن و گفتن جملاتی که موجب خجالت و احساس گناه در کودکان و نوجوانان ( دانش آموزان ) شود تنبیه کلامی یا لفظی نامیده می شود این نوع تنبیه ‌در مورد افراد بالغ مؤثر نیست ولی درباره کودکان مؤثر است ولی استفاده از این تنبیه ، به طور مکرر باعث پیدایش مشکلاتی می شود از جمله آن ها والدینی که از روش هائی چون داد زدن و دعوا کردن و … استفاده می‌کنند فرزند آن ها نیز چنین شیوه هایی را در برخورد با والدین ، خواهر و برادر و دوستان خود به کار می‌گیرد در کنار این نوع تنبیهات ، تنبیهات دیگری چون تهدید، سرزنش از جمله شمولات تنبیه کلامی می‌باشند.

۳- تنبیه نوشتاری

در برخی موارد در میان خانواده و خصوصاً در مدارس مرسوم است که در مقابل رفتار ناشایست فرزندان ودانش آموزان آنان را با اعمال نوشتاری مورد تنبیه قرار می‌دهند به ‌عنوان نمونه اخذ تعهد، قول کتبی ، اخطار کتبی ، و کم کردن نمره انضباط از جمله مواردی است که در مدارس ایران برای دانش آموزان خاطی به اجرا در می‌آید که در موارد بسیاری اثر بخشی آن از دیگر تنبیهات بیشتر است به ‌عنوان مثال تنبیه کلامی ( داد زدن ) معلم برسر دانش آموزان احتمال پرخاشگری آنان را به دنبال خواهد داشت چرا که داد زدن با نوعی عصبانیت همراه است که برای دانش آموزان تحمل این نوع عصبانیت دشوار است ولی در اخطار کتبی یا کم کردن نمره بدون هیچ گونه عصبانیتی نه تنها عکس العمل شدید دانش آموز را در برندارد بلکه دانش آموز حالت ملتسمانه به خود گرفته وسعی در جبران عمل انجام شده خود بر می‌آید لذا بنظر می‌رسد تنبیه نوشتاری موثرتر از تنبیه کلامی و دیگر تنبیهات باشد .

۴- تنبیه جسمی (بدنی)

با توجه به مطالب گفته شده که تنبیه کودک باید به اندازه جرم و گناه او باشد نه بیشتر از آن در بسیاری از موارد برای آگاه کردن کودکان در مقابل رفتار ناپسندشان نیازی به تنبیه بدنی از جمله کتک زدن و ضرب زدن نیست، تنبیه بدنی دارای شدت و ضعف می‌باشد که از نیشگون گرفتن، گوش کشیدن و پشت دست زدن حدت آن شروع و تا به شکستن دست و پا و دندان و بعضا کروکور کردن و حتی شدید تر از آن هم می‌ انجامد ولی آنچرا که در مقوله تنبیه بدنی کودکان مد نظر است و باید به آن توجه جدی شود این است که تنبیه بدنی باید به میزان و مصلحت باشد و از طرفی افراد خاصی حق تنبیه کودکان را نظیر والدین و سرپرستان قانونی (ماده ی ۵۹ ق.م.ا سال ۱۳۷۰ و بند « ت » ماده ی ۱۵۸ همین قانون سال ۱۳۹۲ ) دارند و در یک هیچ یک از قوانین موضوعه اشاره به تنبیه کودکان و نوجوانان (دانش ­آموزان) توسط معلمان و مربیان نشده و حتی این عمل از طرف آنان جرم محسوب و مجازات متناسب در نظرگر فته شده در قانون برای عاملان تنبیه اعمال می‌گردد .

۵- تنبیه قضائی

در متون فقهی و قوانین موضوعه موارد زیادی از مجازات را می توان یافت که بنوعی تنبیه مرتکبین اعمال مجرمانه محسوب می شود از جمله این مجازات حدود، تعزیرات، قصاص و حتی جزای نقدی و دیگر مجازات که این مجازات به تناسب درجه بندی انجام شده در قانون مجازات اسلامی ۱۳۹۲ برای مرتکبین اعمال مجرمانه در نظر گرفته شده که همه این مجازات ذکر شده را می توان از شمولات تنبیه قضائی به شمار آورد . حال باید گفت آیا این نوع از تنبیه در مدارس برای دانش آموزان هم اعمال می شود یا خیر؟ در پاسخ باید گفت در صورت ارتکاب هر نوع رفتار آزار دهنده از طرف دانش آموزان که موجب آسیب به دانش آموزان دیگر شود جرم تلقی و در صورت شکایت مجنی علیه مرتکب به مراجع ذیصلاح تحویل داده می شود اما اگر رفتار دانش آموزان از مورد فوق خارج بوده و فقط جنبه ترهیبی و ترذیلی داشته باشد طبق مقررات آئین نامه انضباطی مدارس که قبلا ذکر شده با فرد خاطی برخورد می شود. و اگر هر رفتاری که در قانون مجازات اسلامی برای آن مجازات تعیین شده از طرف معلمان نسبت به دانش آموزان اعمال شود جرم تلقی و مجازات در نظر گرفته شده را در پی خواهد داشت.

گفتار دوم : تنبیه معنوی

در رابطه با تنبیه مادی آنچرا که آورده شده به شخص یا اشخاص مربوط می شودکه مرتکب رفتارهای ناپسند شده و تنبیه مادی نوعی پاسخ منفی به رفتار آن ها‌ است تا یاد بگیرند که در آینده رفتار ناپسند گذشته خود را تکرار نکنند ولی تنبیه معنوی از جمله تنبیهاتی که تاثیر آن بر روح افراد مرتکب رفتار ناپسند است و این نوع رفتار قهرآمیز از طرف شخص بزه دیده یا کسیکه رفتار مرتکب به او آسیب روحی ، روانی وارد نموده است می‌باشد از این نوع تنبیه بنام تنبیه عاطفی ، احساسی می توان نام برد که نمونه های مصداقی آن بی اعتنایی ، بی توجهی ، قهر کردن ، اخم کردن ، سیاست کردن که هر کدام ازاین موارد را هم والدین و هم معلمان و مربیان در خانه و مدرسه می‌توانند در مقابل رفتار نامناسب کودکان (دانش آموزان) به کار ببندند و میزان اثر بخشی آن چه بسا کمتر از دیگر تنبیهات نیست و حتی در برخی موارد میزان اثر بخشی آن بیش از تنبیهات دیگر است و در این نوع از تنبیه آنچرا که باید مد نظر داشت این است که شدت و مدت آن باید حساب شده و دقیق باشد و فاصله زمانی اجرای آن باید بگونه­ای باشد که موجب پیامدهای ناخوشایندی چون فرار از کانون گرم خانواده و اسیر شدن در دامهای جرم و جنایت نگردد و نیز در مدرسه برای دانش آموزان بگونه ای باشد که باعث فرار از کلاس درس و یا عدم تمایل به مدرسه آمدن نگردد .

مبحث پنجم: ویژگی‌های تنبیه

تنبیه در ابعاد مختلف دارای ویژگی‌های است ، شناخت این ویژگی‌ها کمک شایانی است برای درک بهتر سیاست‌های پیشگیرانه ، گروهی از این ویژگی‌ها اصلی است که تنبیه و پیشگیری از آن و یا اثر بخشی آن را بدون آن ها نمی شود تصور کرد و گروهی دیگر فرعی یا غیر اصلی است که بنابر عرف هر جامعه ای متغیر است ‌بنابرین‏ آن ها را در ذیل با این تفکیک ارائه می‌دهیم

گفتار اول : ویژگی‌های اصلی

همان‌ طور که گفته شد ویژگی‌های اصلی ویژگی‌های است که در ذات هر چیز وجود دارد که آن را ‌در مورد تنبیه به شرح ذیل بیان می‌کنیم .

۱- زمان محور