ذکر این مطلب ضروری به نظر می­رسد که تاب آوری فقط داشتن فهرستی از ویژگی­ها نیست؛ بلکه یک فرایند است که در زندگی واقعی تاب آفرینی نامیده می­ شود. همه انسان­ها دارای توانایی ذاتی برای تاب آوری هستند اما رفتار تاب آورانه رفتاری اکتسابی و یادگیرانه است. برخی از ویژگی­های تاب آوری درونی است و انسان آن را دارد یا می ­تواند به دست بیاورد اما بعضی دیگر فقط با پرورش آنان در محیطی تاب آفرین (مانند خانه و مدرسه) به دست می ­آید ‌بنابرین‏ توصیه می­ شود که برای بهبود سطح کیفی بهداشت روانی به موارد زیر توجه نمود:

«در رویارویی با عوامل تنش­زا به نقاط قوت افراد، خانواده، مدرسه، محیط و جامعه توجه شود؛ یعنی در برابر موقعیت­های مختلفی که برای فرد پیش می ­آید به جای اینکه بر روی نقاط ضعف و ناتوانی­ها متمرکز شود به فرایند حل مسئله بپردازد. به عبارت دیگر به تعریف دقیق مشکل یا مشکلات پرداخته تا دقیقاً مشخص شود که مشکلات فعلی چه چیزهایی هستند و بتوان هر کدام را در یک سطر توضیح داد.»

سپس به اولویت بندی مشکلات پرداخته که کدام مشکلات مهم­تر یا فوری­تر و کدام مشکلات مزمن­تر یا بی اهمیت­تر هستند. سپس برای حل مشکل فکر کرد و هر راه حلی که به ذهن می­رسد یادداشت کرد. از ساده­ترین تا معقول­ترین راه حل­ها، همه را فهرست کرد و در مرحله بعد به اولویت­ بندی راه حل­ها پرداخت و به راه حل­هایی که در اختیار هست امتیاز مثبت و منفی داده شود وآن­ها را ‌بر اساس بیشترین نمره، اولویت­ بندی کرد.

۲-۳-۶-۳ خودکارآمدی در افراد^[۱۰۸]

از دیگر راه­های ارتقای تاب آوری، افزایش خودکارآمدی است. به نظر بندورا^[۱۰۹] (۱۹۸۶) اکتساب انتظارات کارآمدی ۴ منبع اصلی دارد:

۱٫ دستاوردهای عملکرد

۲٫ تجربه ­های جانشین

۳٫ ترغیب کلامی

۴٫ حالت­های فیزیولوژیک

۲-۳-۶-۳-۱ دستاورد های عملکرد

بندورا (۱۹۸۶؛ به نقل از عزیزی ابرقوئی، ۱۳۸۹)، معتقد است که انتظارات کارآمدی در تجربیاتی که شخص در آن مهارت دارد، ریشه دارد. تجارب موفق تمایل دارند که انتظارات سطح بالا ایجاد کنند، در حالی که تجربیات شکست تمایل به تولید انتظارات سطح پایین دارند. یک بار که انتظارات کارآمدی قوی و بالا ایجاد شد احتمال اندکی وجود دارد که شکست­های موقتی تاثیر زیادی بر قضاوت­های فرد ‌در مورد قابلیت ­های خود داشته باشد. برعکس وقتی که انتظارات کارآمدی پایین و ضعیف ایجاد شد، موفقیت­هایی که به صورت گاه­گاهی به وجود می­آیند، در قضاوت افراد از قابلیت ­های خودشان چندان مؤثر نیستند. به هر حال انتظارات سطح پایین می ­توانند به وسیله موفقیت­های فراوان و مکرر تغییر یابند.

موثرترین منبع خودکارآمدی، دستاوردهای عملکرد است. افراد در کارها و فعالیت­هایی که مشغول می­شوند نتیجه اعمالشان را تفسیر ‌می‌کنند و از این تفسیرها برای گسترش باور­ها و عقاید درباره تواناییشان برای درگیر شدن در کارها و فعالیت­های بعدی استفاده ‌می‌کنند. معمولا نتایجی که به عنوان نتایج موفق تفسیر می­شوند، خودکارآمدی را افزایش می­ دهند و آن دسته که به عنوان نتایج ناموفق تفسیر می­شوند آن را کاهش می­ دهند (پاجاریز^[۱۱۰]،۲۰۰۲).

۲-۳-۶-۳-۲ تجربه ­های جانشین

افراد علاوه بر تفسیر نتایج اعمالشان، باور­های خودکار آمدیشان را از طریق تجربه جانشینی مشاهده اجرای اعمال دیگران شکل می­ دهند. این منابع اطلاعات از دستاورد­های عملکردی ضعیف­تر است؛ اما وقتی که افراد از توانایی‌های آن­ها مطمئن نیستند یا وقتی که تجربه قبلی محدودی دارند، نسبت به آن حساس­تر می­شوند.

تاثیرات مدلسازی به طور ویژه­ای ‌به این زمینه مربوط می­ شود، بخصوص زمانی­که شخص ‌در مورد انجام کاری تجربه قبلی کمی دارد. اگر مدل­ها راه­های بهتر انجام کارها را به افراد آموزش دهند، با این وجود حتی افراد با تجربه و خودکارآمد، خودکارآمدیشان را در سطح بالایی افزایش می­ دهند. تجربه جانشینی زمانی قدرتمند است که ناظران شباهت­هایی را در بعضی ویژگی­های مشاهده شونده ببینند. مشاهده موفقیت­های چنین مدل­هایی به مشاهده­گر کمک می­ کند که توانایی‌های خود را باور کند. یک مدل مهم و مشخص در زندگی یک نفر می ­تواند به القاء کردن باورهای شخصی که راه و روش زندگی را تحت تاثیر قرار می­دهد، کمک کند (پاجاریز ،۲۰۰۲).

۲-۳-۶-۳-۳ ترغیب کلامی

افراد باورهای خودکارآمدی را به عنوان نتیجه تشویق­ها و حمایت­های اجتماعی که از دیگران دریافت ‌می‌کنند، ایجاد ‌می‌کنند و گسترش می­ دهند. تشویق­های اجتماعی و پیشنهادهای کلامی می ­توانند به افراد کمک کنند تا تلاش بیشتری به کار ببرند و پشتکار مورد نیاز برای موفقیت را تداوم بخشند و این امر به رشد پیوسته مهارت ­ها وکارآمدی شخصی منجر می­ شود (پاجاریز،۲۰۰۲).

ترغیب کلامی یا قانع سازی کلامی (یعنی اینکه به افراد گفته می­ شود که آن­ها توانایی رسیدن به هر چیزی را که می­خواهند، دارند) می ­تواند کارایی شخص را افزایش دهد. این ممکن است از چهار منبع اطلاعاتیِ رایج­تر باشد و معمولا توسط والدین، معلمان، همسران، دوستان و درمانگران عملی می­ شود. برای اینکه قانع­سازی کلامی مؤثر افتد، باید واقع­بینانه باشد (سید محمدی ،۱۳۷۸).

۲-۳-۶-۳-۴ حالت­های فیزیولوژیک

شرایط جسمی و عاطفی مانند اضطراب، استرس، انگیزش وشرایط روحی اطلاعاتی را ‌در مورد باور­های خودکارآمدی فراهم ‌می‌کنند. فشارهای روانی و تنش اغلب به عنوان شاخص­ های آمادگی برای شکست تفسیر می­شوند. همچنین خلق فرد نیز می ­تواند تاثیر عمده­ای روی باورهای خودکارآمدی داشته باشد. خوش­بینی وخلق مثبت باورهای خودکارآمدی را افزایش می­ دهند و ناامیدی وافسردگی باورهای خودکارآمدی را کاهش می­ دهند (پاجاریز ،۱۹۷۷؛ به نقل از مژده ،۱۳۸۱).

با توجه ‌به این چهار منبع ‌می‌توان نتیجه گرفت که تنظیم رفتار به وسیله اهداف از پیش تعیین شده و آگاهانه ‌می‌باشد. این تعیین هدف شخص تحت نفوذ خود ارزیابی فردی قرار دارد (بندورا، ۱۹۹۳؛ نک^[۱۱۱]، ۱۹۹۷؛ واینر^[۱۱۲] ، ۱۹۹۰؛ به نقل از کندری، ۱۳۸۱).

۲-۳-۷ راه­های ارتقاء تاب آوری

تاب آوری به زبان خیلی ساده یعنی اینکه فرد در یک محیط پر از آسیب زندگی کند اما از بیشتر آن­ها سربلند و سالم بیرون بیاید. اما منظور این نیست که تاب آوری فقط مربوط به دوره کودکی است. هر کسی در طول زندگی اش ـ حتی تا سالمندی ـ می ­تواند تاب آوری را از تجربه­هایش بیاموزد و حتی میزان تاب آوری­اش بالا و پایین برود. به طور کلی ‌می‌توان ‌بر اساس ویژگی افراد تاب آور، راهکارهای رسیدن به آن را ارائه داد ( نیایش، ۱۳۹۰):

۲-۳-۷-۱ مهارت در حل مسئله

تاب آورها ذهنیتی تحلیلی ـ انتقادی نسبت به توانایی‌های خودشان و شرایط موجود دارند، در مقابل شرایط مختلف انعطاف­ پذیرند و تخیل شگفت انگیزی درباره راه حل­هایی که احتمالی به ذهنشان می­رسد، دارند. جهت پرورش این مهارت کافی است که ذهن خود را مرتب کرد و یک الگوی منظم را برای همه مشکلات در نظر داشته گرفت. این الگو ۵ مرحله­ ای است:

الف- تعریف دقیق مشکل یا مشکلات: یعنی اینکه دقیقاً بدانید مشکلات فعلی شما چه چیزهایی هستند و بتوانید هر کدام رادر یک سطر توضیح دهید.