محرک فعالیت[۹]: محرک فعالیت نشان دهنده میزان استفاده هدف هزینه از فعالیت‌ها است. محرک فعالیت با بهره گرفتن از مبناهای مناسب، میزان فعالیت استفاده شده جهت انجام کارها را به هدف هزینه تخصیص می‌دهد.
هدف هزینه[۱۰]: در سیستم ABC هدف هزینه منشاء و دلیل اصلی انجام فعالیت‌ها می‌باشد و باعث به جریان افتادن منابع در چرخه سیستم ABC می‌شود. هدف هزینه در حوزه فرودگاهی می‌تواند ارائه خدمات ناوبری هوایی به هواپیماها، خدمات نشست و برخاست هواپیما، روشنایی سطوح پروازی، پارکینگ هواپیما و … باشد.
محرک هزینه[۱۱]: فاکتورهای علّی هستند که تعیین کننده میزان کار و تلاش مورد نیاز و عناصر اقتصادی برای انجام یک فعالیت می‌باشند. یک فعالیت بسته به نوع آن، ممکن است دارای چند محرک هزینه باشد.
مرکز فعالیت[۱۲]: در سیستم ABC جهت کنترل و طبقه‌بندی فعالیت‌ها، فعالیت‌های مرتبط به هم که دارای هدف هزینه، سطح هزینه و محرک هزینه مشترک باشند در داخل یک مرکز فعالیت، که نشان‌دهنده عملکرد آن فعالیت باشد، طبقه‌بندی می‌شود. هر مرکز فعالیت معمولاً از چند عنصر فعالیت تشکیل می شود.
عنصر فعالیت[۱۳]: کوچک‌ترین جزء تشکیل‌دهنده یک فعالیت است که برای انجام کار توسط نیروی انسانی، دستگاه و یا هردو به کار گرفته می‌شود.
حوزه هزینه[۱۴]: منظور از حوزه هزینه هزینه های تشکیل دهنده مراکز فعالیت است. هر حوزه هزینه از تعدادی عناصر هزینه تشکیل شده است.
تجزیه و تحلیل فعالیت[۱۵]: منظور از تجزیه و تحلیل فعالیت، واکاوی فعالیت‌ها جهت کسب اطلاعات در مورد نوع فعالیت، سطح فعالیت، هدف از انجام فعالیت، چگونگی انجام فعالیت و تأثیر آن در هدف هزینه ها می‌باشد.
ارزیابی عملکرد[۱۶]: شاخصی است که نشان دهنده کار انجام شده و نتیجه به دست آمده از یک فعالیت است. اندازه‌گیری عملکرد، معمولاً با توجه به نتیجه‌ای که از انجام فعالیت حاصل شده است، محاسبه می شود. به عنوان مثال، بهای تمام شده ارائه یک واحد درسی در یک دانشکده با واحد درسی مشابه در دانشکده دیگر به عنوان معیار سنجش کارایی خدمات ارائه شده مطرح می‌باشد. شاخص اندازه‌گیری عملکرد می‌تواند شاخص مالی(مانند هزینه انجام فعالیت، میزان منابع مصرف شده) و یا شاخص غیرمالی (مانند زمان انجام خدمات یا میزان رضایتمندی گیرندگان خدمت) باشد.
مدیریت بر مبنای فعالیت[۱۷]: استفاده از ابزارها ومکانیزمهای لازم برای کنترل و اداره کردن عملیات سازمان ازطریق کنترل فعالیت‌ها و هزینه ها.
بودجه بندی بر مبنای فعالیت[۱۸]: بودجه بندی برای تعیین منابع مورد نیاز سازمانی بر اساس حجم ونوع فعالیت‌های مورد نیاز برای دستیابی به هدف هزینه و یا خروجی های تعیین شده برای هر سازمان.
هزینه یابی[۱۹]: عبارت است کلیه روش‌ها و ابزارهایی که برای کشف و شناسایی هزینه ها در هر سازمانی به کار گرفته می شود.
خلاصه فصل
در این فصل با هدف معرفی کلیات موضوع تحقیق، ابتدا با ذکر مقدمه در رابطه با لزوم استفاده و به کارگیری سیستم‌های محاسبه بهای تمام شده خدمات، موضوع پژوهش، اهمیت آن، تناقضات اجرا و به کارگیری سیستم پیشنهادی و ارائه راه حلهای مؤثر جهت رفع مشکلات مطرح گردید. سپس فواید ناشی از به کارگیری سیستم پیشنهادی ذکر شد. با توجه به انتظارات ناشی از به کارگیری روش مطرح شده، اهداف مورد انتظار به کارگیری و اجرای این سیستم تشریح گردید. از آنجا که هر تحقیق بر مبنای فرضیات و سئوالات پیش آمده در رابطه با موضوع پیشنهادی شکل می‌گیرد، بنابرین فرضیات این تحقیق مطرح گردید تا نتایج حاصل از به کارگیری سیستم پیشنهادی در راستای جوابگویی به سئوالات تحقیق باشد. با توجه به اینکه اجرا و به کارگیری هر تحقیق با یکسری محدودیت‌ها و موانع مواجه خواهد گشت بنابرین محدودیتهای احتمالی که این تحقیق در هنگام اجرا با آن مواجه خواهیم شد در دو بخش اساسی مطرح گردید. در نهایت اهمیت موضوع مورد مطالعه با توجه به استفاده کنندگان مختلف مطرح شد.
فصل دوم
مبانی نظری و پیشینه تحقیق
مقدمه
همزمان با رشد و تغییرات سریع تکنولوژی، خصوصاً از آغاز دهه ۱۹۸۰ به بعد سازمان‌ها با چالش‌ها و تحولات زیادی مواجه شدند، به طوری که این تغییرات روز به روز شدیدتر خواهد شد، در این میان درک صحیح این تحولات و فراهم ساختن زمینه برای استفاده از این موقعیت‌ها اهمیت زیادی دارد. در چنین شرایطی سازمان‌ها باید با داشتن یک بینش وسیع و اتخاذ استراتژی های مناسب، تدابیر و مقدمات مورد نیاز را جهت استفاده از این موقعیت‌ها فراهم کنند. یکی از زمینه‌های استفاده از این موقعیت، شناخت خصوصیات سیستم مورد نیاز هر سازمان و به کارگیری روش های مناسب برای دستیابی به این اهداف می‌باشد. سیستم‌های هزینه یابی و محاسبه بهای تمام شده به دلیل اطلاعات مهمی که در تصمیم گیری‌های مدیریت از ابعاد مختلف فراهم می‌کنند، دارای جایگاه خاصی می‌باشند. به طوری که روز بروز بر اهمیت آن ها افزوده می‌گردد. سیستم هزینه یابی بر مبنای فعالیت یکی از سیستم های جدید هزینه یابی است که می‌تواند به صورت جداگانه و یا همراه با سایر سیستم های هزینه یابی به کار گرفته شود. یکی از ویژگی‌های مهم ABC که آن را از سیستم‌های سنتی متمایز می‌سازد، تفکیک و گروه بندی هر سازمان بر اساس مراکز فعالیت و شناسایی هزینه ها بر اساس این مراکز می‌باشد تا با به کارگیری مبناهای تسهیم هزینه، هزینه های هر مرکز فعالیت را در محاسبه بهای تمام شده منظور نماید. این سیستم، در مقایسه با سیستم‌های هزینه یابی سنتی به دلیل استفاده از مکانیزم‌های مؤثر در هزینه یابی و به کارگیری مبناهای تسهیم هزینه متناسب با هر فعالیت، براحتی قادر به محاسبه و سنجش تاثیر روش های نوین در محاسبه بهای تمام شده خدمات می‌باشد.
مکانیزم عملکرد سیستم ABC
در سیستم های هزینه یابی سنتی، عموماً از طریق ایجاد مراکز هزینه، کلیه هزینه های بخش‌های مختلف هر سازمان جمع آوری شده و بر حجم خدمات ارائه شده تقسیم می‌گردد تا از این طریق بهای تمام شده خدمات، تعیین شود. در این سیستم‌ها معمولاً هیچگونه ارتباط منطقی و علت و معلولی بین فعالیت‌های لازم برای خدمات ارائه شده و میزان استفاده از منابع وجود ندارد. در نتیجه بهای تمام شده خدمات منعکس کننده فعالیت ها و ارزش منابع به کار گرفته شده نمی باشد. اما سیستم ABC این مشکل را به وسیله مرتبط کردن هزینه های سازمانی با هزینه های فعالیت‌های عملیاتی مرتفع می‌سازد. برای این منظور این سیستم ۴ مکانیزم عمده و اساسی را در نظر می‌گیرد.
از نظر عملی، سیستم ABC روابط علّی بین ایجاد هزینه ها و فعالیت‌های لازم جهت ارائه خدماتی که برای سازمان ارزش اقتصادی ایجاد می‌کنند را مشخص می‌سازد. این سیستم از این باور سرچشمه می‌گیرد که خدمات، فعالیت‌ها را مصرف می‌کنند و فعالیت‌ها منابع را. در این روش ابتدا هزینه ها به فعالیت‌ها تخصیص می‌یابد و سپس هزینه های تخصیص یافته به فعالیت‌ها، بر مبنای استفاده هر یک از خدمات از فعالیت‌ها، به آن ها تخصیص داده می شود (شکل شماره۲- ۱). در واقع هزینه یابی بر مبنای فعالیت شیوه ای است که بر اساس آن، هزینه خدمات و یا محصولات به عنوان جمع هزینه فعالیت‌هایی که به خاطر ارائه آن ها انجام می شود، به دست می‌آید.
تخصیص هزینه ها به هدف هزینه
تعیین مبنای هزینه
مراکز فعالیت
هزینه‌آموزش‌ها
مرحله دوم تخصیص
مرحله اول تخصیص
منابع
فعالیت‌ها
شکل شماره (۲-۱) مکانیزم اجرائی سیستم ABC
