1. 1. همیشه از عواملی که رفتار ما را تعیین می‏ کنند، آگاه نیستیم و یا آن‏ها را تحت کنترل نداریم (به نقل از روبینز^[۱۷] و همکاران، ۲۰۰۲).

1. شخصیت عبارت است از مجموعه ویژگی‏های جسمانی، روانی و رفتاری که هر فرد را از افراد دیگر متمایز می ‏کند (کریمی، ۱۳۸۵).

شخصیت افراد منحصر به فرد است، اما شخصیت افراد مختلف دارای وجوه اشتراک نیز هست.هم‏چنین شخصیت فرد بالغ نسبتاً ثابت باقی می‏ماند اما دو عامل رشد و تجربه می ‏توانند آن را تغییر دهند (حسینی،۱۳۸۷).

شخصیت هر فرد کل خصایص بدنی، ذهنی، عاطفی، اجتماعی و اخلاقی اعم از موروثی و اکتسابی هستند که او را به‏طور آشکار از دیگران مشخص می ‏کند. شخصیت ایستا نیست بلکه پویا یا پیوسته در حال تغییر است. وقتی از شخصیت فرد سخن می‏گوییم به‏یکتا و بی‏نظیر بودن او توجه داریم، زیرا دو فرد هم شخصیت نمی‏توان یافت. در واقع، شخصیت فرد همان است که او با ضمیر((من)) یا کلمه ((خود)) از آن تعبیر می ‏کند و منظور از شناخت شخصیت فرد، شناخت ترکیب و سازمان رفتار او به صورت تمامی ‏و کلیت است (فراهانی، ۱۳۸۳).

شخصیت در اصطلاح عامه معانی متعدد دارد. یکی از آن معنی هیبت است. از این رو کسی که می‏تواند نظر و اراده خود را به گروهی از افراد‏ تحمیل کند، آدمی ‏با شخصیت به شمار می ‏رود. معنی رایج دیگر شخصیت، هر نوع صفت اخلاقی برجسته‏ای است (مانند شجاعت اخلاقی، قوت اراده، مناعت طبع، و ….) که سبب امتیاز فرد می‏ گردد ‏تا آن‏جا که‏ او را به‏خصوص به آن صفت می‏شناسند و به خاطر آن صفت می‏ستایند. واژه شخصیت در اصطلاح، بلندی مقام را هم می‏رساند، چنآن‏چه گفته می‏ شود ((‏شخصیت‏های علمی‏))، ((‏شخصیت‏های مملکتی)). کلمات ((اخلاقی)) و ((حقوقی)) که بر شخصیت اضافه می ‏شوند معانی تازه‏ای به آن می ‏دهند. اما شخصیت از نظر فلسفی بیشتر به جوهر مجردی اطلاق می‏ شود که مستقل از بدن و حاکم بر آن پنداشته شده است و معمولاً با واژه های ((روان))، ((نفس))، ((روح)) و نظایر آن تعبیر می‏ شود. اما تعریف شلدون^[۱۸] که تعریفی کلی، جامع و مانع به نظر می‏رسد این است: شخصیت سازمان پویای (زنده) جنبه‏ های ادراکی، انفعالی، ارادی و بدنی (شکل بدن و اعمال حیاتی بدن) فرد است (سیاسی، ۱۳۸۱).

هریک از ما به نوعی روانشناس شخصیت هستیم یعنی معمولا ‌در مورد دیگران حدس‏هایی می‏زنیم، از اصطلاحاتی برای توصیف و تفکیک آن‏ها استفاده می‏ کنیم و قوانینی برای درک و پیشن‏بینی رفتار‏هایشان داریم. اگر چه این اصول و برداشت‏ها را به ندرت برداشت می‏ کنیم، ولی در تفکر ما رسوخ می ‏کند و بر رفتارمان اثر می‏ گذارند. در برخورد با افراد آن‏ها را با اصطلاحات مربوط به شخصیت توصیف می‏ کنیم و ‌بر اساس ارزیابی از شخصیت آن‏ها، ‌به این قضاوت زودرس می‏نشینیم که آن‏ها را دوست داریم یا نه. تعامل با دیگران تا حدی تحت تاثیر انتظاری است که از آن‏ها داریم، این انتظار از برداشت از شخصیت آن‏ها به وجود می ‏آید. این امر هم در تصمیمات کوچکی که می‏ گیریم و هم در تصمیمات عمده‏تر زندگی که در ارتباط با دیگران مصداق پیدا می ‏کند. با این وصف به ندرت چهارچوب مورد استفاده را ابراز می‏ کنیم و آن را برای بررسی جدی تر بر‏ملا می‏سازیم. در جریان زندگی روزانه ‏از نظریه های خود ‌در مورد شخصیت استفاده می‏ کنیم ولی آن‏ها را به بوته‏ی آزمایش نمی‏گذاریم (گروسی،۱۳۸۰).

عوامل ایجاد کننده‏ی شخصیت دو دسته‏اند. عوامل وراثتی که به وجود آورنده‏ی ویژگی‏های جسمی هستند، عوامل محیطی که زمینه‏ساز رشد و توسعه‏ جنبه‏ های وراثتی و ایجاد کننده‏ی بسیاری از خصوصیات اکتسابی شخصیت می‏ باشند.

سنگ بنای اولیه شخصیت از هنگامی ‏گذاشته می‏ شود که‏ یک اسپرم ماتوزوئید (سلول جنسی نر) با یک اوول (سلول جنسی ماده) ترکیب می‏ شود و سلول تخم را به وجود می ‏آورد. هر سلول تخم حاوی ۲۳ کرموزم از پدر است که این کرموزم‏ها از طریق ژن‏هایی که روی آن‏ها قرار دارند ناقل صفات ارثی مختلف والدین به فرزندان هستند. از این ۲۳ جفت کرموزوم، تنها جفت آخر تعیین کننده‏ی جنسیت است. این جفت آخر در مردان به صورت XY و در زنان به صورت XX خوانده می‏ شود. بدین ترتیب نخستین تمایز شخصیت که جنسیت در مرد و زن است با ترکیب خاص کرموزمی مشخص می‏ شود (کریمی، ۱۳۸۵).

ژن‏ها که در واقع انتقال دهنده‏ صفات هستند، بسیار با ثبات‏اند ‏تنها جهش و تغییرات حاد محیطی قادرند در ژن‏ها تغییر ایجاد کنند.

دستگاه عصبی انسان از طریق تکانه‏های عصبی اداره کننده‏ی فعالیت‏های انسان هستند و می ‏توانند در تفاوت میان شخصیت‏ها مؤثر باشند. پاولوف^[۱۹] فیزیولوژیست مشهور روسی تفاوت‏های فیزیولوژیست را بر حسب ‌فرآیندهای برانگیختگی و بازداری توجیه ‌کرده‌است. به عقیده ‏او اگر برانگیختگی و بازداری هر دو متحرک و پرنوسان باشند، شخصیت حاصله، مزاج دموی خواهد بود، اگر هر دو فرایند متعادل و راکد باشد، شخصیتی که به وجود می ‏آید مزاج صفراوی خواهد بود، اما ‌در مورد نظر پاولوف ‌در مورد شخصیت‏های انسانی جای بحث و تردید است. نقش هورمون‏های گوناگون در تعیین و شکل دهی شخصیت به سایر حائز اهمیت است. این هورمون‏ها که ترشحات غدد درون ریز هستند، کنترل رشد جسمی ‏و حتی خلق و خوی ایشان را به عهده دارند و بسیاری از رفتارهای افراد و دچار شدن به بیماری‏های روانی و جسمی تحت تاثیر همین هورمون‏ها می‏ باشند (کریمی، ۱۳۸۵).

۲-۱-۱-۲- خصوصیات افراد با شخصیت سالم

• • می‏تواند و می‏ خواهد مناسب سن خود مسئولیت‏هایی را به عهده بگیرد.

• • از تجربه های موفقش لذت می‏برد.

• • علاقمند است مسئولیت‏های نقش‏های خود را در زندگی بپذیرد.

• • به مسائل و مشکلاتی که مستلزم حل هستند می‏تازد.

• • از برطرف کردن موانع خوشبختی لذت می‏برد.

• • با حداقل نگرانی، تعارض و اندرزجویی تصمیم می‏ گیرد.

• • برسر انتخابش می‏ایستد مگر این که متقاعد شود که انتخابش نادرست بوده است.

• • از پیشرفت‏های واقعی بیش از پیشرفت‏های خیالی رضایت دارد.

• • می‏تواند ‏تفکر را به عنوان دستور کار، به وسیله تعویق انداختن کار یا گریز از کار به‏کار ببرد.

• • به جای توجیه شکست‏ها از آن‏ها یاد می‏ گیرد.

• • موفقیت‏هایش را بزرگ جلوه نمی‏دهد یا آن‏ها را به حوزه های نامربوط شامل نمی‏ کند.

• • می‏داند هنگام کارکردن چگونه کار کند و موقع بازی کردن چگونه بازی کند.

• • می‏تواند به موقعیت‏های زیان آور ((نه)) بگوید.

• • می‏تواند به موقعیت‏هایی که نهایتاًً به او کمک می ‏کند ((آری)) بگوید.

• • می‏تواند هنگامی‏که به حقوقش تجاوز می‏ شود مستقیماً اظهار خشم کند.

• • می‏تواند مستقیماً و با میزان و نوع خاص، مهرورزی کند.

• • می‏تواند درد و ناکامی هیجانی را در صورت لزوم‏تحمل کند.

• • می‏تواند با مشکلات مواجهه شود و با آن‏ها کنار آید.

• می‏تواند انرژی خود را روی هدف مهم متمرکز کند (شعاری نژاد، ۱۳۷۳).

۲-۱-۱-۳- عوامل به وجود آورنده شخصیت: