۱-۱۰- ساختار کلی پژوهش
این پژوهش در پنج فصل تدوین گردیده است. در فصل اول همان گونه که از نظر گذراندیم، به کلیات پژوهش، اهمیت و هدف از انجام پرداختیم. فصل دوم به بحث در رابطه با مبانی نظری شامل بررسی شرکتهای گروه خودرویی و شیمیایی، معیارهای سنجش ریسک شرکتها بالاخص معرفی معیار تسلط تصادفی و به تشریح تسلط تصادفی نوع اول، تسلط تصادفی نوع دوم و تسلط تصادفی نوع سوم پرداخته شده است و در پایان فصل دوم به ارائه پژوهشهای انجام گرفته داخلی و خارجی در زمینهی سنجش ریسک و با تأکید بر معیار تسلط تصادفی پرداخته شده است. فصل سوم روششناسی پژوهش میباشد که پس از بیان خلاصهای اجمالی از روند پژوهش به تعریف متغیرها و ارائه آزمون مورد استفاده برای سنجش ریسک پرداخته شده است. فصل چهارم به تجزیه و تحلیل نتایج حاصل از سنجش ریسک و یافتن پاسخ برای پرسشهای پژوهش با توجه به نتایج به دست آمده اختصاص دارد.
در فصل پنجم، نتایج یافته ها ارزیابی شده است و پس از خلاصه و نتیجهگیری به بیان پیشنهادهایی برای فعالان بازار سرمایه و پژوهشهای آتی پرداخته شده است و در نهایت محدودیتهای پژوهش بیان شده است.
نمودار ۱-۱٫ ساختار کلی پژوهش
فصل دوم
مبانی نظری و پیشینه پژوهش
۲-۱- مقدمه
سرمایهگذاری فرایندی دو بعدی، شامل ریسک و بازده است این دو عامل دو روی یک سکه هستند و اگر کسی بخواهد تصمیماتی در این خصوص اتخاذ کند باید هر دو روی سکه را مورد ارزیابی قرار دهد. بنابرین اگر اطلاعی در مورد بازده یک سهام در دست باشد، نمیتوان در مورد عملکرد آن بحث کرد. بدون در نظر گرفتن ریسک، نمیتوان فقط از طریق بازده به بررسی راه حلهای مختلف سرمایهگذاری پرداخت. اگرچه تمامی سرمایهگذاران بازده بیشتر را ترجیح میدهند، اما باید در نظر داشت که سرمایهگذاران ریسکگریز نیز هستنند.
در گذشته، هر چند سرمایهگذاران با مفهوم “مدیریت ریسک[۳]” آشنایی داشتند، لیکن مدیریت ریسک را عمدتاًً در قالب روشهایی برای کاهش ریسک از طریق کنترل کیفیت، آموزش اصول ایمنی، افزایش ضریب امنیتی و بیمه اشخاص و اموال اعمال میکردند(فدایی نژاد و اقبال نیا، ۱۳۸۵). در دهه ۹۰ میلادی به دلیل زیانهای بزرگی که برخی شرکتهای بزرگ جهانی متحمل شدند، مدیریت ریسک به گونهای توسعه یافت که باعث گردید نهادهای مالی تأکید و توجه بیشتری بر مدیریت ریسک و کنترلها داشته و عمدتاًً بر روی گزارشدهی، نظارت، تجزیه و تفکیک وظایف متمرکز باشند. ضرورت مدیریت و کنترل بهینه ریسک در بنگاههای بزرگ اقتصادی و تجاری موجب شده است که مطالعات گستردهای در این زمینه صورت گیرد(خزاعی، ۱۳۹۳). یکی از روشهای شناخته شده برای اندازهگیری، سنجش، رتبه بندی و مدیریت ریسک که در سالهای اخیر مورد توجه و استقبال گسترده نهادهای مالی قرار گرفته معیار تسلط تصادفی میباشد.
در این فصل، ابتدا مروری بر تعریف ریسک و انواع ریسکهای موجود خواهیم داشت و در ادامه به بررسی سنجههای اندازهگیری ریسک و معرفی معیار تسلط تصادفی و بررسی تسلط تصادفی نوع اول، تسلط تصادفی نوع دوم و تسلط تصادفی نوع سوم به عنوان یکی از سنجههای جدید در اندازهگیری ریسک میپردازیم. پس از آن روشهای محاسبه هر سه نوع تسلط تصادفی بیان می شود و در نهایت تحقیقات مشابهی که در ارتباط با موضوع مورد نظر انجام شده است بیان میگردد.
۲-۲- ریسک
هیچ سرمایهگذاری به طور کامل فاقد ریسک نیست و ریسک در هر سرمایهگذاری ذاتی است. تا قبل از دهه ۱۹۵۰ با مطالعاتی که هری ماکوئیتز[۴] برای محاسبه ریسک انجام داد، ریسک هم در تصمیمگیریهای مربوط به سرمایهگذاری وارد شد(خدارحمی و همکاران، ۱۳۹۰). یکی از مشکلات اصلی در ارزیابی عملکرد، تمایل انسانی به تمرکز بر بازده پرتفوی و عدم توجه کافی به ریسک بازده مورد نظر است. لذا ارزیابی عملکرد بایستی شامل شناسایی هم زمان بازده و ریسک سرمایهگذاری باشد(یحیی زاده فر و همکاران،۱۳۸۹).
تصمیمات مربوط به سرمایهگذاری همیشه بر اساس رابطه میان ریسک و بازده صورت میگیرد، بنابرین نمیتوان آن ها را جدا از هم فرض کرد. ریسک زمانی به وجود میآید که در بازده، انحراف به وجود آید و بین بازده مورد انتظار و بازده تحقق یافته سرمایهگذاری اختلاف وجود داشته باشد. بنابرین ریسک عبارت است از میزان اختلاف میان بازده مورد انتظار و بازده تحقق یافته سرمایهگذاری. هرچه پراکندگی بازده بیشتر باشد ریسک نیز بیشتر خواهد بود(کوین[۵]، ۲۰۰۷).
واژه ریسک مفاهیم متعددی دارد. لکن میتوان ادعا کرد که همه این تعاریف برای بیان موقعیتهایی ارائه شده اند که سه عامل مشترک را میتوان در آن ها مشاهده کرد. موقیتهایی با ریسک همراه هستند که:
-
- عمل یا اقدام بیش از یک نتیجه به بار می آورد.
-
- تا زمان ملموس شدن نتایج از حصول هیچ از یک نتایج آگاهی قطعی در دست نباشد.
- حداقل یکی از نتایج ممکن، پیامدهای نامطلوبی را به همراه داشته باشد(رادپور و همکاران، ۱۳۸۸).
از سوی دیگر به مفهوم ریسک از دو دیدگاه نگاه شده است: دیدگاه اول، ریسک را به عنوان هر گونه نواسانات احتمالی بازدهی اقتصادی در آینده معرفی میکند و دیدگاه دوم، ریسک را به عنوان هر گونه نواسانات احتمالی منفی بازدهی اقتصادی در آینده تلقی میکند(راعی و سعیدی، ۱۳۹۱).
ریسک نوعی عدم اطمینان به آینده است که قابلیت محاسبه را داشته باشد(آرتور[۶] و ریچارد[۷] ،۱۳۸۲).
۲-۳- منابع ریسک
در ادامه به تشریح منابع ریسک می پردازیم و به این سوال پاسخ میدهیم که چه چیزی باعث ایجاد ریسک برای دارایی مالی می شود؟
۲-۳-۱- ریسک بازار
ریسک ناشی از عدم اطمینان به ارزش بازاری سبد داراییها در آینده ریسک بازار نام دارد که با انجام تحقیقات لازم در مؤسسات کاهش مییابد. اجزای اصلی ریسک بازار عبارت است از:
ریسک نرخ بازده: ریسک نرخ بازده عبارت است از تغییری که در ارزش اوراق قرضه ناشی از تغییر در نرخ بازده آن اتفاق میافتد(لیا[۸]، ۲۰۰۰). از طرف دیگر احتمال تغییر در دریافتهای آتی حاصل از فروش یک اوراق بهادار و همچنین عدم توان پرداخت سود در آن به ریسک بازده اشاره دارد(گرونینگ[۹]، ۱۹۹۹).
ریسک بازار سهام: ریسکهای بازاری که به موقعیتهای بازار سهام مربوط میشوند.
ریسک نوسان نرخ ارز: ریسکهایی که مربوط به موقعیتهای خارجی و میان ارزی است.
ریسک نوسان قیمتها: ریسک نوسان قیمتها[۱۰]، به علت نوسانها و تغییرهای شدید قیمت داراییهای سرمایهگذاری شده پدید میآید. برای مقابله با این مشکل میتوان به اقداماتی چون سرمایهگذاری در صنایع و تجارتهای مختلف با ریسکهای متفاوت، استفاده از سیستم محاسبه سود به طور متغیر و همچنین ابزارهای مالی مشتقه[۱۱] اشاره نمود (شایان آرانی،۱۳۸۰).