گفتار اول: تعریف جرائم سایبری
با پیدایش اینترنت و آمیختگی آن با ارتباطات اعم از تلفن و پست و نیز برقراری پیوند روزافزون رایانه با دیگر پدیده‌های مجازی مانند ماهواره، امواج و حتی رادیو و تلویزیون، باعث گردید تا واژه فضای سایبر که روزگاری نه چندان دور در داستان‌های تخیلی به کار می‌رفت، برای نامگذاری همه پدیده‌هایی که به نحوی به رایانه وابسته‌اند یا با آن ارتباط دارند، به کار گرفته شد. جرم سایبری نیز به رفتارهایی که ضد این فضا یا بستر بی مرز و بی کران یا توسط آن ارتباط می‌یابد، اطلاق گردید. در واقع از عمر رواج اصطلاحی جرم سایبری کمتر از دو دهه می‌گذرد و پیش از آن نمی‌توان چنین واژه‌ای را در هیچ لغتنامه یا دایره المعارفی جست اما امروزه در همه لغتنامه‌های روزآمد شده اعم از اینترنتی و معمولی می‌توان چنین واژه‌ای را در هیچ لغتنامه یا دایره المعارفی جست اما امروزه در همه لغتنامه‌های روزآمد شده اعم از اینترنتی و معمولی می‌توان چنین واژه‌ای به راحتی پیدا کرد.
جرم سایبری آنقدر واژه گسترده‌ای است که تا سالها می‌تواند مفهوم و مصادیقی را که در زیر خود دارد، معرفی نماید اما دیده شده که نسبت به تعریف جرم سایبری نیز دیدگاه محدود نگر وجود داشته است؛ مثلاً در تعریفش گفته‌اند: بزه‌هایی که از طریق ارتباط اینترنتی ارتکاب می‌یابند مانند تقلب در کارت‌های اعتباری یا هرزه نگاری کودکان اعم از اینکه اینترنت هدف جرم باشد یا وسیله آن، در حالی که جرم سایبری به جرم قابل ارتکاب در محیط مجازی اینترنت و مخابرات گفته می‌شود و از جرم اینترنتی عام‌تر است و علاوه بر اینکه شامل جرائم مخابراتی می‌شود می‌تواند به جرائم ضد نرم افزارهای یک رایانه که به صورت مجازی در سیستم رایانه‌ای قرار دارد نیز تسری داده شود و به همین دلیل در مقررات کشورها و اسناد بین‌المللی به ویژه کنوانسیون جرائم قابل ارتکاب در محیط سایبر بوداپست مصوب سپتامبر ۲۰۰۱ از عنوان «جرم سایبری» استفاده شده و به دلیل رواج روز افزون کشورهایی مانند استرالیا نیز این عنوان را در قوانین کیفری خود وارد کرده‌اند.
بیشتر موارد جرم سایبری و جرم رایانه‌ای یکسان دانسته شده و به کارگیری هر یک از این اصطلاحات برای توضیح بزه‌های ارتکاب یافته در فضای مجازی رایانه و اینترنت رایج است. در دایره المعارف اینترنتی ویکی پدیا که بزرگترین و پر کاربردترین وبگاه در زمینه شناسایی اصطلاحات یا اسامی یا پیوند آن ها به وبگاه های دیگر است، جرم سایبری همانند جرم رایانه ای تعریف شده است؛ یعنی رفتار جنایی که رایانه ها و شبکه ها به عنوان ابزار یا هدف یا مکان آن مطرح می‌شوند.
۲-۱-۱- مفهوم سایبر
بشر در طول گذر تاریخ خود مراحل مختلفی را طی نموده است و از اوایل خلقت در این کره خاکی به دنبال ارتباط با هم نوع خود بوده است. عمر این ماجرا را می‌توان از روزی که بشر با شوق فراوان با ایماء و اشاره با همنوع خود ارتباط برقرار ساخت تا اختراع خط و … متصور شد. ولی در سده‌ی ۲۰ میلادی بشر با فراگیر شدن ارتباطات در بستری جدید، رویکردی نو در مقابل خویشتن مشاهده کرد و برای اولین بار مسئله‌ای به نام فضای مجازی[۲] برایش مطرح گردید؛ که شاید تا آن زمان تصور کردن چنین چیزی برای آدمی محال بود. مسئله‌ای که در این فضا ذهن بشری را به خود جلب کرد این بود که آیا قواعد سابق اجتماع در این عرصه نیز می‌تواند مصداق داشته باشد یا نه؟ و در صورت امکان، هنجارهای آن به چه نحوی تبیین خواهد شد؟ ولی مقدم بر جواب این مسائل باید کم و کیف این فضا به وضوح شناخته می‌شود.
اصطلاح فضای سایبر[۳] یا فضای هدایت شده، نخستین بار در سال ۱۹۲۸ میلادی در یک داستان علمی – تخیلی به کار برده شد. از آن زمان تاکنون فضای سایبر را به معنای مکانی غیرفیزیکی و مجازی می‌شناسیم که واقعیت‌ها را با عنوان واقعیت مجازی در فضای الکترونیکی بازتاب می‌دهد.[۴] (سایبر اسپیس) توهم و تصور باطل توافقی است که انسان‌ها خلق کرده‌اند، یک ناحیه واقعی است که فعالیت‌هایی در این فضا اتفاق می‌افتد از جمله تبادل و تجمیع اطلاعات.[۵] در واقع فضای سایبر محیطی است مجازی و غیرملموس که در فضای شبکه های بین‌المللی (که از طریق اینترنت به هم وصل می‌شوند) وجود دارد. در این محیط، تمام اطلاعات مربوط به روابط افراد، ملت‌ها، فرهنگ‌ها، کشورها، به صورت ملموس و فیزیکی (به صورت نوشته، تصویر، صوت و اسناد) در یک فضای مجازی و به شکل دیجیتالی وجود داشته و قابل استفاده و در دسترس استفاده کنندگان و کاربران می‌باشد، کاربرانی که از طریق کامپیوتر، اجزای آن و شبکه های بین‌المللی به هم مرتبط هستند.[۶]
با در نظر گرفتن تعاریفی که ارائه گردیده است می‌توان مسئله‌ای همچون غیرفیزیکی بودن این محیط را که همانا از آن به عنوان مجازی بودن یاد می‌شود، خصیصه بارز این محیط نامید. با این حال می‌توان ویژگی‌های دیگری نیز برای محیط سایبر بر شمرد که عبارتند از:
«۱- دستیابی کاربران به هر گونه خدمات اطلاعات الکترونیکی بدون در نظر گرفتن اینکه اطلاعات و خدمات در کدام نقطه دنیا واقع شده است.
۲- ارتباط کاربر با کاربران دیگر و استفاده از خدمات آن ها.
۳- انجام دادن معاملات تجاری در سطح بین‌المللی بدون دخالت فرد.»[۷]
