انگیزه را به طور مستقیم نمی­ توان مشاهده کرد ولی وجود آن را از روی رفتار استنباط می­کنیم. هر انگیزه معمولا دو عنصر اساسی دارد: ۱- سایق که مراد از آن فراینده­های درونی به خصوصی است که شخص را به عمل بر می­انگیزد. ۲- هدف یا پاداش، که به محض رسیدن به آن حالت انگیزشی پایان می­یابد (حسن­زاده، ۱۳۹۰).

روان شناسان انگیزش را ‌به این صورت تعریف کرده ­اند: فرایندی درونی که رفتار را در طول زمان فعال کرده، هدایت می­ کند و نگه می­دارد. به زبان ساده، انگیزش چیزی است که شما را به پیش رفتن وا می­دارد، در حال پیش رفتن نگه می­دارد و تعیین می­ کند که سعی دارید به کجا بروید (همان منبع،۱۳۹۰).

یکی از جامع­ترین آن­ها تعریف زیر است:

“انگیزش به نیروی ایجاد کننده، نگهدارنده، و هدایت کننده­ رفتار گفته می شود” (سیف،۱۳۹۰).

انگیزش پیشرفت عبارت است از میل افراد برای کسب موفقیت در فعالیت­هایی است که موفقیت در آن به سعی و کوشش فردی از او بر می­گردد. افراد دارای انگیزش سطح بالا برای حل مشکلات بسیار کوشا هستند و اگر در حل مشکلی شکست بخورند از آن دست نمی­کشند و به کوشش خود ادامه می­ دهند (سیف، ۱۳۸۷).

انگیزش عبارت است از آغازگری، جهت گیری، شدت و تداوم رفتار. انگیزه ممکن است درونی و یا بیرونی باشد. انگیزه­ درونی بر خلاف انگیزه­ بیرونی به هیچ نوع نتیجه و یا پاداش وابسته نیست و زمانی به وقوع می پیوندد که شخص به خاطر خود فعالیت و بدون توجه به مشوق خارجی یا نتیجه­ حاصل از کار تلاش می­ کند. این انگیزه از سال­های دهه­ ۱۹۷۰ ‌به این طرف، بارها توسط روانشناسان تربیتی مورد مطالعه قرار گرفته است. تحقیقات نشان داده است که بین این نوع انگیزه، پیشرفت تحصیل و لذت بردن از فعالیت­های یادگیری همبستگی قوی وجود دارد (گین^[۴۸]،۱۹۹۴).

از لحاظ پرورشی، انگیزش هم هدف است و هم وسیله. به عنوان هدف ما از دانشجویان می‌خواهیم نسبت به موضوع های مختلف علمی و اجتماعی علاقه کسب کنند. از این رو تمام برنامه های درسی که در آن­ها فعالیت­های حیطه عاطفی ملحوظ شده است، دارای هدف انگیزشی هستند. به عنوان وسیله، انگیزش مانند آمادگی ذهنی یا رفتارهای ورودی است، یک پیش نیاز یادگیری به حساب می ­آید و تاثیر آن بر یادگیری یکی از امور بدیهی است. اگر دانشجویان نسبت به درس بی علاقه باشند به توضیحات استاد توجه نخواهند کرد و تکالیف خود را با جدیت انجام نخواهد داد و بالاخره پیشرفت چندانی نصیب آن ها نخواهد شد. اما اگر علاقه­ آن­ها نسبت به مطالب درسی بالا باشد هم به توضیحات معلم با­دقت گوش خواهند داد و هم به دنبال کسب اطلاعات بیشتری در زمینه­ مطالب درسی خواهند رفت و هم پیشرفت زیادی به آن ها خواهد شد (سیف، ۱۳۸۷).

مردم عموما انگیزش را حالت درونی می­دانند که باعث می­ شود که فرد به انجام کارهایی بیش از کارهای دیگر تمایل نشان دهد، استیرز و ویورتر انگیزش را شامل سه عنصر اصلی می­دانند که عبارتند­از:

1. 1. نیروهای فعال کننده: رفتاری که نیروهایی در افراد هستند و باعث می­شوند هر فرد رفتار مشخصی داشته باشد.

1. 1. نیروهای هدایت کننده: رفتار به سوی چیزی هدایت می­ کند. به عبارت دیگر انگیزش هدف دار است.

1. نیروهای تداوم دهنده: انگیزش رفتار انسانی را که جهت دست یابی به هدف فعال و هدایت شده نیرو بخشیده و به آن تدوام می­دهد. محیط افراد عامل اصلی در شدت و ضعف و جهت دادن ‌به این نیروهاست. پس انگیزش یعنی نیروها، سابقه­ها یا حالت­هایی درونی که باعث می­شوند فرد داوطلبانه فعالیت­هایی را شروع کرده و تا رسیدن به اهداف مشخصی ادامه دهد. ‌بر اساس این تعریف انگیزش متاثر از عوامل درونی و بیرونی است (شیرازی،۱۳۷۳).

انگیزش به معانی زیر به کار می­رود:

– الهام فکری

– تلاش و عرق ریزی (بر اثر انجام دادن کار سخت)

– اشتیاق و آرمان

– توجیه

– خودکاوی

انگیزش به عنوان الهام فکری:

برای برخی از افراد انگیزش اساسا نیرو و اشتیاق، هیجان و هدف است. الهام، کلید و اساس خود انگیزشی است. ‌به این معنا انگیزش، بیانگر احساسی بسیار شخصی درباره آن چیزهایی است که فرد دوست دارد یا می­خواهد. هیجان همان چیزهایی است که فردیت او را می­سازند. شور و هیجان، به هنگامی که اوضاع دچار اشکال می­ شود، هم دوام لازم را برای مداومت در کار، و هم اشتیاق به انجام دادن تکالیف را به صورتی مطلوب، در شخص به وجود ‌می‌آورد. راهنمایان کارآمد، این شور و هیجان را پرورش می­ دهند و از آن حراست ‌می‌کنند (بروئر، ۱۳۹۰، ترجمه­ی ناهیدی، ص ۲۹).

انگیزش به عنوان تلاش و عرق­ریزی

تعریف متداول انگیزش، میزان تلاشی است که افراد در رسیدن به نتایج یا هدف­ها صرف ‌می‌کنند. در این زمینه، واژه ­هایی مانند ” نیروی اراده”، ” پشتکار”، ” استقامت”، “شکیبایی”، ” پیگیری” و “تادیب نفس” نیز به ذهن خطور ‌می‌کنند (همان منبع، ۱۳۹۰).

امروزه معلمان بر این باورند که اگر به دانش آموزان بیش از حد اجازه دهیم که منتظر الهامی باشند تا تکالیف خود را انجام دهند، در واقع به ارضای نفس آن­ها بیش از حد تکیه می­ شود. وقتی فعالیتی به ما الهام می­ شود که از انجام آن لذت می­بریم، هیچ گونه تحمیلی صورت نمی­گیرد. لیکن اگر از ما بخواهند فعالیتی که برای ما مطلوب نیست، انجام دهیم مجبور به رعایت انضباط خاصی می­شویم (همان منبع،۱۳۹۰).

در نتیجه­ منتقدان بر این باورند که کودکان بیش از حد نازپروده­اند و توانایی لازم برای کار کردن را ندارند و از طرفی این کارها چه به صورت خوشایند و چه به صورت ناخوشایند باید انجام بگیرد. در نظر این منتقدان، انرژی که تعریف انگیزش بدان اشاره شد، شور و هیجان نیست، بلکه سعی و کوشش و عرق ریختن است (همان منبع،۱۳۹۰).

انگیزش به عنوان اشتیاق و آرمان

انگیزش شامل اشتیاق و امید و آرمان نیز ‌می‌باشد. ما باید دارای هدف، آرمان و مقصدی برای بلند پروازی­های خود باشیم. ‌بنابرین‏ مفهوم انگیزش، بر مسائلی همچون برخورداری از حس جهت­یابی و میل به تحرک و استفاده­ مناسب از زمان، متمرکز است. از این دیدگاه، انگیزه داشتن یعنی نسبت به کاری که می­خواهیم انجام دهیم، طرح و بینش روشنی داشته باشیم. در این زمینه، الگوها نقش بسیار مهمی ایفا ‌می‌کنند چون آن­ها نمونه ­های مطلوبی از همان افراد یا اشیائی هستند که ما دلمان می­خواهد به آن دست بیابیم (همان منبع، ۱۳۹۰)

انگیزش به عنوان توجیه

روانشناسان در دهه­ ۱۹۳۰ و ۱۹۴۰ انگیزه را به صورت عنصر درونی و کمابیش ذاتی و نه نیرویی که به آسانی با تفکر عقلانی کنترل می­ شود، تلقی می­کردند. این نیروها معانی مختلفی از جمله “نیازها”، “سائق ها”، یا “امیال” نامیده می­شوند.