در بعضی از کشورها تحت عنوان «بودجه پاکتی»^[۱۰] نامیده می شود. بودجه بندی بر مبنای هدف ، بودجه ریزی با فرایند جیره بندی از بالا به پایین است که در آن تعیین اولویت ها و محدودیت ها در بالا ، اساس انتخاب راه کارها در پایین است. این نوع بودجه بندی نه بر عقلایی بودن اقتصادی که بر عقلایی بودن سیاسی تکیه می‌کند (الماسی ۱۳۸۷).

۸-روش بودجه ریزی عملیاتی : (Performance Budgeting)

بودجه ریزی عملیاتی برنامه سالانه ای است که در آن رابطه بین منابع مالی تخصیص یافته و نتایج حاصل از اجرای هر برنامه با شاخص های کمیت پذیر نشان داده می شود. از نظر فیلدینگ اسمیت ، بودجه عملیاتی منابع را بر مبنای نیل به نتایج مشخص و قابل سنجش تخصیص می‌دهد.در بودجه عملیاتی اعتبارات به برنامه ها ، فعالیت‌ها ، طرحها تفکیک می شود. به علاوه حجم عملیات و هزینه ای اجرای هر یک از عملیات طبق روش های علمی مانند حسابداری قیمت تمام شده^[۱۱] ، روش اندازه گیری حجم کار ^[۱۲] و هزینه یابی بر مبنای فعالیت اندازه گیری شده و این هزینه ها مبنایی برای انعقاد قرار داد با دستگاه اجرایی برای تصویب و تخصیص اعتبارات خواهد بود.در بودجه ریزی عملیاتی رابطه دولت با دستگاه اجرایی شبیه رابطه کارفرما با پیمانکار است. اعتبارات در قبال عملیات و نتایج کار مورد انتظار به دستگاه های اجرایی تخصیص می‌یابد و دستگاه اجرایی در قبال دریافت بودجه پاسخگو خواهد بود. به طور کلی می توان گفت که بودجه عملیاتی همان بودجه برنامه ای است که به نحو دقیقتر و روشن تری اجرای برنامه ها را از دیدگاه (هزینه – فایده) تجزیه و تحلیل می‌کند (عباسی ۱۳۸۷).

۲-۳ بودجه ریزی عملیاتی:

۲-۳-۱ تعاریف بودجه ریزی عملیاتی:

بودجه ریزی عملیاتی فرایندی مستمر است که تمامی مدیران دولتی در همه سطوح در آن مشارکت دارند. این نوع مشارکت مستلزم وجود حلقه های باز خورد در درون سازمان­هاست تا مدیران ارشد همواره از امکانات بیشتر و بهتری برای اخذ تصمیمات صحیح تر و اداره بهتر سازمان متبوع خود برخوردار باشند. بودجه ریزی عملیاتی نهایتاً به تخصیص موثرتر منابع در درون وزارتخانه ها و سازمان ها منجر می شود و مدیران را قادر می‌سازد به نحو موثرتری از منابع اختصاص یافته به سازمان تحت امر خود برای رسیدن به اهداف و نتایجی که برنامه ریزان و سیاستگذاران مدنظر داشته اند بهره برداری کنند (‌و رمزیار ۱۳۸۵).

بودجه ریزی عملیاتی عبارت است از یک برنامه سالانه به همراه بودجه سالانه که رابطه میان وجوه تخصیص یافته به هر برنامه با نتایج به دست آمده از اجرای آن را نشان می‌دهد(پناهی ۱۳۸۵).

این نوع بودجه ریزی ، منابع را بر مبنای نیل به نتایج مشخص و قابل سنجش تخصیص می‌دهد. بودجه- ریزی عملیاتی ابزاری است که اهداف ونتایچ سرمایه گذاری های مورد نیاز اعم از دولتی و خصوصی ، هزینه برنامه های پیشنهاد شده برای حصول به اهداف و اطلاعات کمی را برای اندازه گیری عملکرد هر عملیات نشان می د هد.بودجه بندی عملیاتی بودجه ای است که بر اساس وظایف ، عملیات و پروژه هایی که سازمان تصدی آن را بر عهده دارد تنظیم می شود (سعیدی و مزیدی ۱۳۸۵).

بودجه ریزی عملیاتی روشی است برای تخصیص منابع به منظور دستیابی به اهداف برنامه ها و نتایج ارزیابی شده. در این روش منابع بودجه به اهداف مورد نظر در غالب برنامه به نحوی کارآ و اثربخش تخصیص می‌یابد و به عبارتی در این روش بودجه ریزی عوامل صرفه جویی و اثربخشی به ابعاد سنتی بودجه ریزی اضافه می‌گردد و باعث می شود تا هدف ها شفافتر بیان و ارزیابی بودجه سهل تر شود.^[۱۳]

۲-۳-۲ ماهیت بودجه ریزی عملیاتی :

تدوین یک بودجه عملیاتی ، شامل دو فرایند یکی از بالا به پایین^[۱۴] و دیگری از پایین به بالا ^[۱۵]که به طور همزمان به اجرای در می‌آیند. وظیفه برنامه ریزان ارشد و سیاستگذاران (در سطوح بالا) تعیین اهداف و مقاصد برنامه هاست. آن ها باید به طور تقریبی میزان منابعی را که انتظار می رود برای پشتیبانی و کمک به تحقق این اهداف مورد نیاز است را تعیین کنند. علاوه بر این سیاستگذاران باید شاخص های نتیجه ^[۱۶] را که مشخص کننده درجه تحقق اهداف با توجه به میزان منابع به مصرف رسیده است ، تعریف کنند. مدیران سطوح پایین تر باید اهداف مقاصد ، میزان منابع و شاخص های سنجش نتایج را تدوین کرده باشند. این مدیران و سازمان های تحت پوشش آن ها در موقعیتی قرار دارند که می‌توانند برنامه سالانه ارائه شده از سوی برنامه ریزان و سیاستگذاران را تحقق بخشند ، آنان به خوبی ساز و کار اجرایی برنامه ها را می شناسد و می‌توانند فعالانه به سیاستگذاران در تعریف و بازنگری برنامه های سالانه سازمان های خود یاری رسانند.یک بودجه عملیاتی تمامی فعالیت های مستقیم و غیرمستقیم مورد نیاز در برنامه ها و نیز تخمین دقیقی از هزینه فعالیت ها را در بر می‌گیرد به عنوان مثال اگر شاخصی فعالیت (واحد حجم کار) «تحقیقات جنایی» در یک ارگان دولتی ، تعداد پرونده هایی باشد که به نتیجه رسیده است ، مراحل انجام کار و فعالیت های تشکیل دهنده آن ، حلقه رابطی است که منابع را به نتایج مرتبط می‌سازد. با ثبت و اندازه گیری منابع به مصرف رسیده در هر فعالیت و در هر مرحله ، هزینه کل و هزینه سرانه هر واحد از اطلاعات به دست آمده را می توان محاسبه کرد و آن را به نتایج نهایی مرتبط ساخت. در واقع بودجه ریزی عملیاتی به دنبال افزایش درک تصمیم گیران از پیوندهای منابع درخواستی و نتایج عملیات مورد نظر است. این مسئله برای فقط و نهادینه کردن اصلاح مدیریت عملیاتی نیز دارای اهمیت است. اگر نتیجه این عمل ، اطلاعات عملکرد بهتر قابل اتکاتر باشد ، می‌تواند فرایند بودجه ریزی را به عنوان مهم ترین فرایندهای مالی سالیانه دولت بهبود بخشید (پناهی ۱۳۸۴).

۲-۳-۳ ویژگی های بودجه ریزی عملیاتی :

عدم توانایی روش های سنتی بودجه بندی در حل مسائل بودجه ای کشورهای پیشرفته و در حال توسعه منجر به ظهور روش جدیدی شد که به «ایدئولوژی مدیریت جدید» موسوم است. این ایدئولوژی تأکید بیشتری بر عملکرد ، عدم تمرکز ، کاربرد اصول بازار ، افزایش انضباط مالی و ایجاد و توسعه نظام های اطلاعاتی دارد. تأکید بر عملکرد در واقع حرکت از فرهنگ سنتی نظارت به روش هایی است که بر صرفه جویی و بهره برداری حداکثر از منابع و افزایش کارایی خدمات ارائه شده به جامعه تأکید دارد. ویژگی کلیدی نظام بودجه ریزی بر مبنای عملکرد ، تلفیق اهداف نظام مدیریت بودجه با پاسخ گویی مناسب است. مهم ترین عامل نظام بودجه ریزی بر مبنای عملکرد «برنامه است. برنامه مجموعه ای از فعالیت ها یا پروژه ها ، طرح های تحت نظارت دستگاه یا واحد اجرای خاص است که با بهره گرفتن از منابع موجود به دستیابی روش ها و هدف ها کمک می‌کنند (شقاقی ۱۳۸۶).

سایر ویژگی های بودجه ریزی عملیاتی به طور مختصر به شرح ذیل می‌باشد:

چارچوب زمانی برای انجام بودجه ریزی عملیاتی باید واقع گرایانه باشد.

شکل بودجه عملیاتی باید ساده و قابل فهم باشد تا اجرای آن بهتر و ساده تر صورت گیرد.

قوه مجریه و مقننه نیازمند فهم هدف و روابط حاکم بر بودجه عملیاتی هستند به طوری که تعهدات اجرای بودجه عملیاتی نمایان شود (‌و رمزیار ۱۳۸۶).