خروجی مورد انتظار/ خروجی واقعی =کارایی
گاه کارایی را با میزان به کار گیری منابع جهت دستیابی به اهداف توسط سازمان و با به کارگیری رابطه زیر نشان می‌دهند .
مقدار منابع واقعاً مصرف شده / مقدار منابع مورد انتظار برای مصرف =کارایی
با تعریف فوق کارایی صرفا مقایسه ای بین «منابع مورد انتظاری که رسیدن به مقاصد و فعالیت خاص باید مصرف شود و «منابع مصرف شده » می‌باشد. (رضاییان، ۱۳۹۳، ص ۱۷۰)
بنابرین کارایی معیار عملکرد یک سیستم سازمانی بوده که بر میزان منابع (ورودی ها ) استوار گردیده است. مفهوم کارایی معمولا با دو واژه «اثربخشی » و «بهره‌وری » اشتباه می‌شود. اثر بخشی میزان هم جهت بودن انجام فعالیت های با اهداف تعیین شده برای آن را نشان می‌دهد به عبارت دیگر اثر بخشی درجه ی دستیابی (تکمیل) هدف را بیان می‌دارد .اما بهره‌وری ترکیبی از اثربخشی و کارایی است. زیرا اثربخشی با عملکرد و کارایی به استفاده از منابع در ارتباط است (مهرگان ۱۳۸۳)
در تعیین تفاوت بین کارایی و بهره‌وری باید به نکات زیر توجه داشت :
۱: کارایی به عنوان معیاری بین صفر تا یک و بر حسب درصد بین صفر تا صد بیان شده است در حالی که بهره‌وری می‌تواند بزرگتر از یک باشد.
۲: بهره‌وری را در ارتباط با تک‌تک عوامل مانند بهره‌وری نیروی انسانی یا سرمایه ای محاسبه شده ولی کارایی به عنوان معیاری کلی باید از ترکیب ورودی ها و خروجی ها حاصل گردد .(مهرگان، ۱۳۸۳)
اگر یک واحد سازمانی بتواند با نهاده های ثابت ستانده های بیشتری به دست آورد و یا اینکه با ثابت نگه داشتن ستانده های خود، نهاده ها را کاهش دهد گفته می‌شود از کارایی بالاتر برخوردار است. اگر واحد های سازمانی فقط دارای یک نهاده و یک ستانده باشند، کارایی می‌تواند نسبت به ستانده ها به نهاده ها باشد .اما اگر واحد های سازمانی دارای نهاده های متعدد و ستانده های گوناگون و متعارض باشند، یافتن وزن مشترکی همانند هزینه و یا قیمت برای همگن سازی نهاده ها و ستانده ها برای سنجش کارایی پیچیده می‌باشد. تکنیک DEA برای حل این معضل پدید آمده است. در این روش به نحو مناسبی نهاده ها و ستانده های گوناگون در واحد های تصمیم گیری موزون خواهند شد. (آذر، ۱۳۷۹)
۲-۴٫انوع کارایی
۲-۴-۱٫ کارایی فنی :
کارایی فنی نشان دهنده میزان توانایی یک بنگاه برای حداکثر سازی میزان تولید با توجه به منابع و عوامل تولید مشخص شده است. به عبارت دیگر میزان توانایی تبدیل ورودی هایی مانند نیروی انسانی ،ماشین آلات و … به خروجی ها در مقایسه با بهترین عملکرد، توسط کارایی فنی سنجیده می‌شود.
کارایی فنی تحت تأثیر عواملی مانند عوامل مدیریت، مقیاس، سازمان یا اندازه عملیات قرار می‌گیرد. کارایی در تحلیل پوششی داده ها از نسبت مجموع موزون خروجی ها بر مجموع موزون ورودی‌ها تشکیل می‌یابد و در مباحث اقتصادی یک بنگاه را به لحاظ فنی وقتی کارا می دانند که مقدار تولید آن بر روی محنی تولید یکسان قرار گیرد. این امر توانایی بنگاه را در به دست آوردن حداکثر محصول از مجموعه عوامل تولید منعکس می‌سازد.
اگر تولید بنگاه در بالای منحی تولید یکسان قرار گیرد، این بنگاه با عدم کارایی مواجه می‌باشد، عدم کارایی تمام مواردی را که باعث می‌شود عملکرد واقعی بنگاه در سطحی کمتر از مقدار قابل حصول (با توجه به عوامل تولید مشخص ) با شد را در بر می‌گیرد.
بر این اساس عدم کارایی مدیریتی نیز یکی از اجزا عدم کارایی است. هم چنین عدن کارایی با آنچه که بعضی از اقتصاد دانان اتلاف منابع نامیده ه اند مطابقت دارد. اتلاف منابع بدین معنا است که تولید مورد نظر می‌توانست با هزینه هایی کمتر از آنچه که صورت گرفته است حاصل شود. اگر فرایند عملیاتی پایین تر از بهترین سطح عملکرد باشد، کارایی فنی سازمان به صورت درسدی از بهترین عملکرد بیان می‌شود. فعالیت های مدیریتی و مقیاس یا همان اندازه عملیات ها که بر پایه روابط مهندسی و نه هزینه یا قیمت می‌باشد، بر کارایی فنی تأثیر می‌گذارند (امامی میبدی ،۱۳۸۰)
۲-۴-۲٫ کارایی تخصیصی :
این کارایی بر تولید بهترین ترکیب محصول با بهره گرفتن از کم هزینه ترین ترکیب ورودی‌ها دلالت می‌کند. پاسخ‌گویی به این سوال که “آیا قیمت ورودی های مورد استفاده به گونه ای است که هزینه تولید را حداقل کند ” به عهده ی این کارایی می‌باشد. به این ترتیب کارایی تخصیصی مستلزم انتخاب مجموعه ای ا=عوامل تولید است که سطح مشخصی از محصول را در حداقل هزینه تولید نماید. کارایی تخصیصی را کارایی قیمت نیز می‌نامند (امامی میبدی، ۱۳۸۰ ) در ادبیات روش تحلیل پوششی داده ها، میزان تخصیص بهینه عوامل تولید با توجه به قیمت های نسبی درجه کارایی تخصیص را نشان می‌دهد. همان طور که ملاحظه می‌شود کارایی تخصیصی به یک عامل برون زا یعنی قیمت نهاده ها بستگی دارد و با تغییر قیمت های نسبی تغییر پیدا می‌کند (چارنز، کوپر و رودز، ۱۹۷۸)
۲-۴-۳٫ کارایی اقتصادی :
کارایی اقتصادی [۲۳]عبارتست از میزان محصولات قابل استفاده به نسبت میزان منابع تولیدی که برای تولید آن محصول به کار رفته است. قابل استفاده بودن محصول و یا ارزش آن در جامعه به وسیله پول تعیین می‌گردد.
به همین طریق قابل استفاده بودن و یا ارزش منابع تولیدی نیز بر حسب پول سنجیده می‌شود. هر قدر ارزش پول محصول به دست آمده در ازاء یک واحد پول از منبع تولید بیشتر باشد، کارایی اقتصادی بیشتر خواهد بود
کارایی اقتصادی به ترکیب کارایی فنی و تخصیصی نیز اطلاق می‌شود. یک سازمان در صورتی از نظر اقتصادی کارا خواهد بود که از نظر فنی و تخصیصی کارا باشد. کارایی اقتصادی از حاصل ضرب امتیاز کارایی فنی و تخصیصی به دست می‌آید. (به صورت درصد بیان می‌شود )
EE=TEAE
۲-۴-۴٫کارایی ساختاری :
کارایی ساختاری یک صنعت از متوسط وزنی کارایی شرکت های ان صنعت به دست می‌آید. با بهره گرفتن از معیار کارایی ساختاری میتوان کارایی صنایع مختلف با محصولات متفاوت را مقایسه کرد (امامی میبدی ،۱۳۸۰)
۲-۴-۵٫ کارایی مقیاس :[۲۴]
کارایی مقیاس یک واحد از نسبت «کارایی مشاهده شده » آن واحد به «کارایی در مقیاس بهینه» به دست می‌آید. هدف این کارایی تولید در مقیاس بهینه می‌باشد (مهرگان،۱۳۸۳)
۲-۵٫ رویکرد های تعیین میزان کارایی
در اقتصاد خرد به ویژه در مباحث اقتصاد، تولید، تخمین تابع تولید و تعیین میزان کارایی از موضوعات مهم به شمار می رود. روش های متعددی برای تعیین میزان کارایی ارائه شده است که آن ها را در دو دسته مهم رویکرد پارامتریک و ناپارامتریک طبقه بندی کرده‌اند .
۲-۵-۱٫رویکرد پارامتریک
این رویکرد بیشتر در تجزیه و تحلیل مسائل اقتصادی کاربرد دارد و برای تخمین تابع تولید از روش های آماری استفاده می‌کند .
