بند دوم: نظارت بر کمیسیون ها و دیوان محاسبات
صرف نظر از رسیدگی به تخلفات اداری اعضای هیآت های مستشاری که دادستان دیوان محاسبات در هیئت سه نفره ای مرکب از روسای هیئت های مستشاری عهده دار امر است، می توان رسیدگی به تخلفات اداری رئیس یا دادستان دیوان محاسبات را پیشبینی کرد. رسیدگی به تخلفات مقامات اخیر الذکر بنا به دستور رئیس مجلس و نظارت کمیسیون دیوان محاسبات و بودجه ی مجلس شورای اسلامی در هیئت عمومی انجام می شود. رسیدگی و صدور رأی در این هیئت بدون حضور رئیس یا دادستان و بر اساس قوانین مربوط خواهد بود. مرجع تجدید نظر در این مورد نیز دیوان عالی کشور است[۱۱۵] کمیسیون برنامه و بودجه و محاسبات علاوه بر انجام وظایف تخصصى در ماده (۳۳) موظف است نسبت به امور زیر اقدام نماید:
نظارت و مراقبت بر اجراى مقررات بودجه و امور مالى مجلس و نحوه هزینه کردن آن؛
رسیدگى به عملکرد بودجه سالیانه مجلس و ارائه گزارش آن حداکثر تا پایان شهریورماه سال بعد این گزارش جهت اطلاع نمایندگان چاپ مىگردد؛
بازرسى و رسیدگى دقیق و نظارت درمورد کلیه اموال و اشیاء منقول و غیرمنقول مجلس شوراى اسلامى و ارائه گزارش سالیانه جهت چاپ و توزیع بین نمایندگان.
به این ترتیب امور مجلس نیز تحت نظارت یک کمیسیون درونی قرار میگیرد تا بر اساس حدود معین و مقرر عمل شود[۱۱۶]
رئیس سازمان اداری به وسیله کارپردازان پیشنهاد و پس از تصویب هیئت رئیسه با ابلاغ رئیس مجلس تعیین میگردد.[۱۱۷]
کارپردازان هیئت رئیسه مجلس در موضوع وظایف مرتبط با امور اداری ، مالی و سازمانی مجلس وظایفی دارند از جمله :
-
- تنظیم برنامه ها و سیاستهای مالی ، استخدامی ، خدماتی ، تبلیغی و انتظامات مجلس؛
-
- نظارت بر عملکرد رئیس سازمان اداری؛
-
- نظارت بر حفظ اداره و ثبت ابنیه و اموال و مؤسسات مجلس؛
-
- نظارت بر عملکرد مرکز پژوهشها ، مرکز اسناد ، کتابخانه و موزه مجلس که طبق قوانین مربوط به خود تشکیل گردیده اند.[۱۱۸]
- نظارت بر سایر امور اداری ، مالی و خدماتی مجلس
بخش دوم:
جایگاه رئیس مجلس شورای اسلامی درجمهوری اسلامی ایران
فصل اول: جایگاه و نقش رئیس مجلس در برابر قوه مجریه
مبحث اول:رئیس مجلس و تشکیل دولت
رئیس مجلس کار دشواری را برای مدیریت مجلس بر عهده دارد. یکی از وظایف خطیری که بر عهده مجلس گذاشته شده است. نظارت بر تشکیل و عملکرد قوه مجریه است، از این جهت رئیس مجلس به عنوان رئیس قوه مقننه و تعیین کننده سیاست های مجلس، در این رابطه نقش فعالی را برعهده دارد. مجلس از ابتدای تشکیل دولت نظارت خود را بر قوه مجریه حاکم میکند. رئیس جمهور باید برنامه کلی دولت را برای نمایندگان مجلس بیان کند و نمایندگان بر این اساس به وزیران معرفی شده رأی اعتماد یا عدم اعتماد میدهند. بعد از تشکیل دولت نیز مجلس ابزارهای نظارتی خود را با تذکر، سوال و استیضاح وزیران و رئیس جمهور اعمال میکند. یکی از وظایف حائز اهمیت مجلس در رابطه با نظارت بر دولت تصویب بودجه میباشد، بودجه برنامه مالی یکساله دولت است که برآورد هزینه ها و درآمدها در آن مشخص شده است لذا تصویب آن باید با دقت انجام شود. در تمام وظایفی که برای مجلس ذکر شد رئیس مجلس نقش تعیین کننده ای دارد علاوه بر آن رئیس مجلس وظایف خاصی نیز در قبال قوه مجریه دارد، که در اصول قانون اساسی و آیین نامه های داخلی ذکر شده است.
گفتاراول: نظارت بر تشکیل و مسائل مهم دولت
هدف از تشکیل دولت تامین نیازمندی های همگانی و ارضای توقعات جامعه، از طریق اجرای برنامه های مدون و مشخص میباشد. حضور دولت در صحنه ی سیاسی بدون برنامه قابل توجیه نیست. مدیریت سیاسی جامعه مبتنی بر هدفها، جهت گیریها و تدابیر کلی است که، همراه با داعیه ی سازندگی و سعادت جامعه، از مرحله ی اندیشه شروع و به میدان اجار سپرده می شود. زبان گویای این مسائل برنامه ی مدونی است که توسط یک گروه سیاسی به نام دولت، به صورت یک بیانیه ی سیاسی به مردم و نمایندگان آن ها ارائه میگردد. نظر به اینکه سرنوشت جامعه بستگی تام به این گونه برنامه ها دارد، باید طرف نمایندگان مردم مورد ارزیابی قرار گیرد، تا در صورتی که اجرای برنامه های مورد نظر به صلاح و صواب جامعه تشخیص داده شد، آنگاه نمایندگان با اکثریت آرای نسبت به آن رأی موافق بدهند. تصویب قبلی برنامه های دولت، به خصوص در نظام های پارلمانی امر رایجی است.
قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، در اصل سوم، عناوین سیاست های اساسی دولت را برشمرده، اما اشاره ای به تأیید و یا تصویب برنامه ها، به هنگام تشکیل دولت ننموده است. اصل ضرورت برنامه، به عنوان مقدمه تشکیل دولت، مورد توجه قوه مقننه قرار گرفته و آیین نامه ی داخلی مجلس شورای اسلامی مقرر میدارد رئیس جمهور به هنگام معرفی وزیران برنامه ی دولت را نیز برای بررسی تسلیم مجلس نماید.[۱۱۹] و در شروع اولین جلسه توضیحاتی را که لازم بداند به مجلس ارائه میکند و در طول مدتی که برنامه ی دولت مطرح است نمایندگان میتوانند سوالات خود را در این خصوص از طریق هیات رئیسه ی مجلس کتبا برای رئیس جمهور یا وزیر پیشنهادی مطرح نمایند.[۱۲۰] برنامه دولت به طور مستقل جنبه ی اطلاعی داشته و مجلس دخالتی در تصویب آن ندارد. اما این برنامه میتواند برای تأیید یا رد وزرای دولت ملاک عمل قرار گیرد.
بند اول: تشکیل دولت
قوه ی مجریه جمهوری اسلامی ایران، پس از مقام رهبری، نظام نیمه ریاستی محسوب می شود، بدین معنی که رئیس جمهور منتخب مردم است و مجلس نقشی در تعیین آن ندارد،[۱۲۱] اما دولت با پیشنهاد رئیس جمهور و رأی اعتماد مجلس رسمیت مییابد. سبک تأسيس کنونی دولت (پس از بازنگری قانون اساسی در ۱۳۶۸) نسبت به سبک گذشته (قانون اساسی ۱۳۵۸) تغییر خاصی پیدا نموده است؛ بدین ترتیب که در گذشته نخست وزیر، به عنوان ریاست دولت، با معرفی رئیس جمهور و رأی تمایل مجلس[۱۲۲]مامور تشکیل دولت می شد و وزرای دولت با معرفی نخست وزیر، تصویب رئیس جمهور و رأی اعتماد مجلس[۱۲۳]تعیین می شدند. اما در قانون اساسی فعلی، پست نخست وزیری حذف گردیده و تشکیل دولت و تغییرات آن با اشتراک مساعی رئیس جمهور(تعیین و معرفی) و مجلس (رأی اعتماد) صورت میگیرد.