(مأخذ مهان، ۱۳۹۰)
با نگاهی به نمودار در خواهیم یافت که حدود ۳۱۶۳ واحد اقامتی در طول سال به زائران امام رضا (ع) خدمات اقامتی ارائه داده و در بعد رسمی و غیر رسمی زائران را بخصوص در ایام پیک زیارت اسکان می‌دهند. از آنجا که روند زائران ورودی به کلان‌شهر مشهد رو به قرونی بوده به تبع تقاضای ایجاد شده برای خدمات اقامتی افزایش می‌یابد از این رو باید چاره اندیشی لازم در افق‌های پیش رو صورت گیرد. در این بین بررسی تمامی ابعاد وضعیت موجود خدمات اقامتی دارای ضرورت است.
شمای کلی که از وضعیت خدمات اقامتی در هر یک از بخش‌های رسمی و غیر رسمی در این قسمت ترسیم شده نشان می‌دهد که بخش غیر رسمی فارغ از دغدغه‌های کیفیت اقامت زائر و روند صحیح و استاندارد جریان اسکان زائر به راه خود می‌رود. نمودار ۲ ـ ۵ نشان دهنده درصد فراوانی مراکز اقامتی در بخش رسمی و غیر رسمی کلان‌شهر مشهد است.
(مأخذ مهان، ۱۳۹۰)
نتایج به دست آمده نشان می‌دهد که سه مراکز اقامتی غیر رسمی همچون منازل شخصی، مدارس و حسینیه‌ها به تنهایی ۶۱ درصد مراکز اقامتی کلان‌شهر مشهد را به خود اختصاص داده‌اند. در این بین زائر سراهای دولتی به عنوان یک بخش غیر رسمی دیگر ۱۰ درصد مراکز اقامتی را به خود اختصاص داده است یعنی در مجموع بیش از ۷۰ درصد خدمات اقامتی کلان‌شهر مشهد در بخش غیر رسمی قرار دارد و بخش رسمی که البته بخش مالیات دهند، اشتغال‌زا و درآمدزا می‌باشد تنها ۲۹ درصد خدمات اقامتی را در کلان‌شهر مشهد به خود اختصاص داده‌اند.
۲ ـ ۱۶ ـ ۲ ـ خدمات پذیرایی
این گروه فعالیتی شامل هتل‌ها، رستوران‌ها، چایخانه‌ها، کافی‌شاپ‌ها و مراکز اقامتی موقت است، که در سال ۱۳۷۳ در حوزه مرکزی و میانی شرقی و غربی متمرکز بوده‌اند، اما در سال ۱۳۸۱ در امتداد بلوار سجاد و وکیل آباد پیشروی کرده و پراکنش کم تعداد آن ها در حوزه های جنوب شرق و حوزه شمال شرقی نیز مشاهده می‌شود. اما هنوز تمرکز اصلی آن در اطراف حرم و خیابان‌های منتهی به آن است
بر اساس آمار و اطلاعات اخذ شده از اتحادیه رستوران داران (چلوکباب، رستوران و آشپزخانه) شهر مشهد تا پایان سال ۱۳۸۵، تعداد ۳۲۸ واحد پذیرایی در سطح شهر مشهد فعالیت داشته که از این تعداد ۱۱۸ واحد دارای پروانه دائم، ۳۸ واحد موقت سه ساله و ۱۷۲ واحد در دست اقدام (غیر مجاز) بودند (اتحادیه رستوران داران، ۱۳۸۴). با این حال؛ بر اساس مطالعات به عمل آمده (نتیجه مصاحبه و مشاهده از این واحدهای صنفی) به طور متوسط ۷ نفر در هر واحد صنفی فعالیت دارند؛ بر این اساس تعداد شاغلین این بخش بیش از ۲۰۰۰ نفر (۲۲۹۶ نفر) خواهد بود. البته اصناف و اتحادیه‌های دیگری مانند اغذیه فروشان (۵۹۰ واحد)، چای خانه داران، جگر و کله پاچه (۲۱۰ واحد)، کباب و حلیم پزان (۱۵۴ واحد)، مهمانپذیران (۲۸۸ واحد)، نیز به نوبه خود در پذیرایی گردشگران مذهبی- فرهنگی شهر مشهد فعالیت داشته‌اند؛ بنابرین اگر متوسط اشتغال در این اصناف را ۵ نفر در نظر بگیریم، تعداد ۶۲۱۰ نفر به همراه ۲۲۹۶ نفر اشتغال به کار اتحادیه رستوران داران در مجموع بیش از ۸۰۰۰ نفر شاغلین این بخش در شهر مشهد بوده‌اند.
۲-۱۷تعداد گردشگران ورودی
برآورد تعداد زائران و گردشگران کلان‌شهر مشهد با توجه به آمار قابل استناد پایانه مسافربری، راه آهن و فرودگاه به علاوه درصد تعمیمی در زمینه تعداد وسیله نقلیه شخصی که در مبادی ورودی و خروجی انجام گرفته و این روند برای یک دوره ده ساله از ۱۳۸۰ تا ۱۳۹۰ برآورد گردیده است. از آنجا که شمای کلی از تعداد گردشگران در سال‌های مختلف بخصوص از سال ۱۳۶۵ تا ۱۳۹۰ به دست دهیم (سقایی، ۱۳۹۰) نمودار ۲ـ ۶ نشان دهنده تعداد گردشگران در سال‌های ۱۳۶۵ و ۱۳۷۵ به علاوه دوره ده ساله ۱۳۷۹ تا ۱۳۹۰ می‌باشد.
نمودار ۲-۶ تعداد زائران ورودی به کلان‌شهر مشهد از سال ۱۳۶۵ تا ۱۳۹۰
نتایج به دست آمده در برآورد تعداد زائران و گردشگران داخلی در نمودار ۱ نشان می‌دهد که تعداد آن ها در یک روند افزایشی قرار داشته و به جز دو مورد مابین سال ۱۳۶۵ و ۱۳۷۵ که روند اندکی کاهش یافته و همچنین بین سال ۱۳۸۳ و ۱۳۸۴ و سال‌های ۱۳۸۷ و ۱۳۸۸ که آمارها در یک سطح بوده است در مابقی سال‌های تعداد زائران روندی افزایشی داشته است.در این بین تعداد زائران کلان‌شهر مشهد که در سال ۱۳۶۵ حدود نه میلیون و هفتصد هزار نفر بوده در سال ۱۳۹۰ به حدود بیست میلیون و نهصد هزار نفر رسیده است یعنی کمی بیش ازدو برابر شده است. این روند فزاینده تعداد زائران کلان‌شهر مشهد نشان دهنده ضریب سفر بالای این کلان‌شهر به عنوان نخستین کلان‌شهر مذهبی کشور که مقصد اول زیارت و گردشگری مذهبی در کشور محسوب می‌شود(سقایی، ۱۳۹۰).
۲- ۱۸ – مشخصات و اهمیت حمل و نقل هوایی
جایگاه و نقش حمل و نقل در ابعاد مختلف اقتصادی، سیاسی و اجتماعی جوامع امروزی بر کسی پوشیده نیست. به عبارتی امروزه حمل و نقل را به عنوان یکی از پایه های اساسی توسعه متوازن و پایدار کشورها می‌دانند. در اهمیت نظام حمل و نقل کارامد آن را به نیروی محرکه با موتور توسعه تشبیه می‌نمایند و کارآمدی و توانمندی آن را زمینه ساز توسعه پایدار و عدالت محور می‌دانند. صنعت حمل و نقل هوایی که به موازات پیشرفت های علم و تکنولوژی، همراه با نیازهای اجتماعی و اقتصادی وسیاسی حرکت می‌کند. در پهنای جهانی جایگاهی عظیم به دست آورده است.
یکی از ویژگی های اقتصادی حمل و نقل هوایی تاثیرگذاری آن روی صنایع دیگر است. در این راستا صنعت
گردشگری را می‌توان نام برد. گردشگری و حمل و نقل هوائی به میزان خیلی زیادی به هم وابسته‌اند. هم اکنون حدود ۴۰ درصد از گردشگران بین‌المللی از طریق هوایی مسافرت می‌کنند. در حالی که در سال ۱۹۹۰ این بخش ۳۵ درصد مسافران را شامل می‌شد. همچنین در روابط بین کشورها بعد از ارتباطات دیپلماسی و ایجاد دفاتر کنسولی، شرک تهای هواپیمایی هستند که حرف اول را می‌زنند، اجازه نشست و برخاست هواپیما و ایجاد کریدور (راه هوایی) پل ارتباطی بین دو کشور و مهمترین راه ارتباطی بین ملتها و دولت‌ها در جهت توسعه اقتصادی، فرهنگی و مذهبی خواهد بود (رحمان سرشت، ۳۷ :۱۳۷۹).
هواپیما در جوامع متمدن امروزی یکی از ضروریات زندگی ماشینی تلقی می‌شود؛ زیرا که تمایل به راحتی و
سرعت در سفر گرایشی است که در این جوامع رو به رشد است و در نتیجه موجب تقاضای روزافزون به استفاده از این وسیله شده است. میل به جهانگردی در انسان‌ها و دیدن اماکن جدید و ابنیه های تاریخی می‌تواند عاملی برای سفر و رونق مسافرت های هوایی باشد. حمل و نقل هوایی در مقایسه با دیگر روش های حمل و نقل دارای مزایای عمده‌ای می‌باشد که منجر به استفاده روزافزون از این روش برای جابه جائی مسافرین و کالا شده است این مشخصات عبارتنداز
