شفافیت ویژگی هایی چون وضوح، مسئولیت پذیری، دقت، قابلیت دسترسی و صداقت را به همراه می آورد و موضوع بسیار مهمی در تمام بخش های دولت، صنعت و بازار است. با قرار گرفتن و مقایسه سازمان ها و جوامع در سطح بین‌المللی، جوامع به سمت پیچیده تر شدن سوق پیدا کردند؛ مناطق محلی، منطقه ای و جهانی شکل گرفتند که در واقع به طور مستقل نسبت به یکدیگر عمل نمی کنند، بنابرین فرآیندهای یکپارچه سازی و هماهنگ سازی در بحث حکومت جهانی مطرح شد، که شفافیت به عنوان یکی از اصول مهم و حیاتی حکمرانی خوب، عامل این هماهنگی و یکپارچگی شناخته شد(Weber, 2010: 121).
۲-۲-۱-۱٫ انواع شفافیت
شفافیت از منظرهای متفاوتی دسته بندی گردیده است، به یکی از انواع دسته بندی آن به صورت ذیل اشاره شده است:
-
- شفافیت رویه ای؛ شامل قوانین و روش ها در بخش عملیاتی سازمان ها است. این قواعد باید به وضوح و بدون ابهام بیان شوند و به صورت عمومی افشا گردند. باید مراحل قانون گذاری برای عموم مردم در دسترس و قابل فهم باشد، که اصل پیگیری مراحل قانونی توسط مردم، از جنبه‌های مهم شفافیت است.
-
- شفافیت تصمیم گیری ؛ مکانیسم های سیاسی را قابل دسترس قرار دهند و تبیین ها و توضیحات مستدل برای تصمیم گیری را فراهم نمایند که اینگونه همراه با موشکافی دقیق عمومی، اعتبار رسمی و مشروعیت دولت تقویت می شود.
- شفافیت محتوایی؛ در این نوع از شفافیت باید مواد قوانین مورد نظر را از قوانین و مقررات و استانداردها استخراج نمایند و از تصمیم گیری های خودسرانه و تبعیض آمیز اجتناب کنند و همچنین قوانین کلی و اساسی که مشمول عقلانیت و عدالت هستند، مورد استفاده قرار دهند(Weber, 2010: 122).
۲-۲-۱-۲٫ انواع جهت گیری های شفافیت
شفافیت در سازمان جهت گیری هایی دارد، که در ذیل به چند مورد آن اشاره شده است:
-
- شفافیت رو به بالا یا سلسله مراتبی: به این معنا که شفافیت در سطوح بالا و در بین مدیران رده بالا وجود دارد.
-
- شفافیت رو به پایین یا دموکراتیک: به این معنا که شفافیت اطلاعات بین سطوح پایین و زیر دستان نیز وجود دارد و مسئولان و مدیران پاسخگو هستند.
-
- شفافیت رو به بیرون: اطلاعات مورد نیاز سازمان، توسط عوامل خارج از سازمان به دست می‌آید و این نیازمند توانایی نظارت و بررسی رفتار سازمان های هم ردیف و رقبا است تا بتوان اطلاعات آنان را استخراج کرد، اینگونه سازمان نسبت به اطلاعات سایر سازمان ها، آگاه می‌شوند.
- شفافیت رو به درون، بدان معنا است که افرادی که خارج از سازمان هستند، موقعیت هایی از آنچه در داخل سازمان اتفاق می افتد را مشاهده کنند و به گونه ای آزادی اطلاعات وجود داشته باشد. بین شفافیت رو به بالا و پایین اشتراکاتی وجود دارد، شفافیت تسهیل انطباق، اثربخشی و توانایی ارزیابی را در هر دو این موارد ایجاد می‌کند.
با توجه به این یافته ها، شفافیت به یک مسئله کلیدی در سازمان های دولتی و شرکت های خصوصی، در سطوح ملی و بین‌المللی مبدل گردیده است. تشویق و درک حق دسترسی به اطلاعات را می توان سرآغاز این تحولات دانست و این امر مورد اهمیت است، زیرا یکی از جنبه‌های حقوق انسانی، آزادی در دسترسی به اطلاعات شناخته شده است. بهبود شفافیت به اهدافی که اطلاعات دنبال می نمایند، بستگی دارد و همچنین شفاف سازی هایی که در تصمیمات و استراتژی های سازمان ها به تصویب می‌رسد، به نسبت ظرفیت و انگیزه دریافت کنندگان اطلاعات، پیشرفت می‌کند(Weber, 2010: 123).
۲-۲-۱-۳٫ شفافیت در بعد جهانی
شفافیت در حال تبدیل شدن به موضوع به طور فزاینده مهمی در بازارهای بین‌المللی می‌باشد. بهبود شفافیت با توجه به سبک مدیریت و مواضع حکمرانی خوب در تصمیم گیری ها مورد اهمیت است. شفافیت در سازمان تجارت جهانی[۷]، صندوق بین‌المللی پول/بانک جهانی[۸] و همچنین اتحادیه اروپا[۹] بررسی می شود.
- شفافیت در چارچوپ سازمان تجارت جهانی
در این سازمان، به طور کلی شفافیت در چارچوب مقررات پذیرفته شده است و آن را به شیوه ای دوگانه تعریف می‌کنند، شفافیت را به عنوان یک وظیفه عمومی می دانند و از سوی دیگر کاربرد آن را در ارتباط با انتشار و مدیریت قوانین تجارت می دانند که نیازمند انتشار سریع و به موقع قوانین و مقررات توسط قوه قضایی می‌باشد. هدف از تعیین مقررات برای شفافیت، دستیابی به درجه ای بالاتر از دقت، قابلیت پیش‌بینی و دستیابی به اطلاعات است. شفاف سازی اطلاعات با نقاط ارتباطی، توسعه قوانین و مقررات داخلی، برنامه ریزی و اجرای اقدامات نظارتی و در نهایت روش های صدور مجوز مرتبط است. به لطف قابل پیش‌بینی بودن روابط تجاری کشورها، شفافیت در کشورهای عضو WTO تسهیل می‌گردد به عبارت دیگر وجود قابلیت پیش‌بینی روابط بین‌المللی، درجه شفافیت را افزایش می‌دهد. بنابرین وجود مقررات برای شفافیت، نیاز اصلی برای جذب سرمایه گذاری و ترویج رشد اقتصادی است و همچنین نابرابری های بین شرکت های بزرگ و کوچک، به دلیل عدم دسترسی به منابع لازم اطلاعاتی، توسط شفاف سازی کاهش می‌یابد. با توجه به تجارب به دست آمده از سازمان تجارت جهانی می توان به این نتیجه رسید که اهمیت دادن به قوانین شفافیت در WTO در جهت رو برو شدن با عدم قطعیت در فرآیندهای کسب و کار و بهبود اساسی همکاری ها، اثرگذار و پراهمیت است.
- شفافیت در چارچوب صندوق بین‌المللی پول/بانک جهانی
عنصر شفافیت از جنبه‌های مهم در امور نظارتی حکومت و سیاست های عمومی منطقه ای به ویژه در بخش های بانکی می‌باشد. رویکرد بین‌المللی در مورد شفافیت را می توان در این عبارت یافت” اقدامات و شیوه های بهینه ناشی از شفافیت در سیاست های پولی و مالی” که توسط صندوق بین‌المللی پول با همکاری با بانک بین‌المللی و چند مشاور در سال ۱۹۹۹ توسعه و تدوین یافته است. که در نتیجه، مزایا اصلی شفافیت در سیاست های پولی و مالی را به این صورت برجسته نموده اند:
الف) هرچه شفافیت بیشتر باشد، مسئولیت پذیری از جانب سیاستگذاران افزایش می‌یابد.
ب) با توجه به قابلیت های پیش‌بینی که در شفاف سازی وجود دارد، ترویج و پرورش سیاست های پولی و مالی افزایش می‌یابد.
ج) به موجب افزایش اطلاعات در دسترس که هماهنگی های سیاست پولی و مالی را فراهم می آورد، بهره برداری از بازارهای مالی بیشتر می شود.
د) علاوه بر این موارد، انتشار تجزیه و تحلیل پیش‌بینی های بانک مرکزی و سازمان های مالی(انتشار اطلاعات)، در کارکنان ایجاد انگیزه می کند که فعالیت های خود را با کیفیت بالا و متناسب انجام دهند.
- شفافیت در چارچوب اتحادیه اروپا
شفافیت همواره از جنبه‌های مهم چارچوب های قانونی در بازارهای اروپایی به خصوص در زمینه بازارهای مالی است. مقدمه “دستورالعمل شفافیت” با هدف معرفی ابزار نظارتی و تنظیم کننده شفافیت در اتحادیه اروپا به این صورت آورده شده است:
